31 maja 2018

Gruba a żydowskie ślady

Na grubie robił mój śląski pradziadek. Robił i śląski dziadek. Jego syn, a mój tata też. Na grubach Dolnego i Górnego Śląska pracował po wojnie też mój nieśląski dziadek. Można powiedzieć, że nieśląska babcia również, bo w końcu praca bibliotekarki w przykopalnianym Domu Górnika, to była praca związana z górnictwem. Pracowała też ich córka, czyli Mama. I tylko ja nie.

Od zawsze wiedziałam, że ja nie chcę na grubę. Choć one były wszechobecne w moim życiu od dzieciństwa. Jedna kopała pod domem, w którym się urodziłam i przez nią dom musiał zostać rozebrany. Przez nią też w drugi rodzinny dom poszło więcej żelaza niż norma przewidywała. Przez pierwsze dwa lata podstawówki mieszkałam przy innej grubie – w paradnym familoku. Paradnym, bowiem przeznaczony był dla osób z dozoru kopalni. Do bocznej bramy kopalni, przy której była wydawka węgla było może z 50 metrów. Przy krótkiej uliczce stali wozacy (tacy jak z Misia) i czekali na swoją kolej do załadunku. Mieszkało nas w tym familoku z 10 dzieci. Wszyscy popołudniami upyprani od tery, która kapała z dachu, od wszechobecnego pyłu węglowego, od śląskiego, boskiego brudu. Nudzącym się wozakom sprzedawaliśmy stare gazety „Sport”, a zarobione grosze wydawaliśmy na kołoczyki, które można było kupić w „konzumie”. Patrząc na tą kopalnię, w wieku 7 lat wypaliłam na raz dwa pierwsze papierosy skradzione tacie z barku. Też to były Sporty. Powinnam dodać, że nic mnie nie udusiło. Tą kopalnię kochałam. W nocy dochodziły z niej różnorakie odgłosy i smrody, z powodu których nikt nie robił larma, takiego jak teraz.

Potem mnie zabrano z tego miejsca i wtłoczono w miasto. Fujjj. Dziesięciopiętrowy blok, niby 4 pokoje a pitki takie, że nawet w gumę nie można było grać w mieszkaniu. Windy, zsypy, i jeden beznadziejny trzepak. Przy grubie mieliśmy trony, po których się pięły winobluszcze i dwa trzepaki. Do końca podstawówki tęskniłam za tą kopalnią, buchającą z ziemi parą, różnymi rurami, wozakami i zapachem pyłu węglowego. Liceum było na tyle kochane, że o kopalni zapomniałam. Jedynie praca rodziców, czyli nerwy taty, czy stresy mamy (gdy np. pacyfikowano jej grubę w stanie wojennym) przypominały  mi o tym, że jestem z górnictwem związana. Nie chciałam pracować na grubie. No way. Ja po swojemu. Od 1985 r. zawodowo w żaden sposób się z kopalniami nie związałam. Tylko powrót po latach do domu, w którym jest dużo żelaza powodował, że o kopalni mówiłam. No i moja hałda, którą mam w zasięgu wzroku i którą bardzo kocham uświadamiała mi zawsze, że gruby tu były, są i będą.

Nie znasz jednak człowieku ani dnia, ani godziny. Okoliczności przyrody sprawiły, że od jutra zaczynam pracę na Grubie. Takiej przez duże G. Od rana dziś się jej uczę. Wnikam w jej historię, zagmatwane konsolidacje, nadania, kuksy i inne, na razie mi obce, określenia i terminy.

Nie byłabym sobą, gdybym nie zaczęła analiz od wyszukania choćby jednego żydowskiego śladu. Miałam go już przy śniadaniu  :mrgreen:  Salomon Isaac, zwany też Salomon Isaac zu Pless. Po przeczytaniu całego artykułu Romana Adlera pt. „Wkład Salomona Isaaca z Pszczyny w uprzemysłowienie Górnego Śląska” wpadłam w zachwyt nad tym obrotnym i mądrym Żydem. Faktor solny czyli agent handlowy, pośredniczący w handlu solą z Wieliczki do Prus, handlarz suknem np. do Turcji. Powołany przez Karla Georga von Hoyma na przysięgłego górniczego. Hoym powierzył mu nadzór na kopalniami ołowiu, srebra i żelaza. To on odkrył w latach 80-tych  XVIII w. złoża węgla koło Niewiadomia, Czernicy i Czerwionki. W 1790 r. zlokalizował płytkie złoża węgla w okolicach Zabrza, dzięki czemu powstała m.in. kopalnia Luiza. To jemu król pruski pozwolił w 1765 r. na osiedlenie się w Pszczynie, choć wtedy jeszcze Żydzi mieli wielkie problemy przy osiedlaniu się w miastach śląskich. Tu kupił dom przy Rynku i jak pisze mój znamienity kolega Sławomir Pastuszka prowadził też karczmę, wybudował dom modlitwy. Bo o założeniu rodu Plessnerów nie wspomnę.

Był członkiem elity żydowskiej Górnego Śląska – tzw. Hofjuden.  Król Fryderyk Wilhelm II napisał w nadanym mu przywileju: „wobec wyświadczonych przez niego ku Naszemu łaskawemu zadowoleniu usług oraz okazanej nienagannej postawy i gospodarności, nie mniej przez wzgląd na to, że w swojej działalności wspierał potrzebujących sukienników poprzez przedpłaty w pieniądzu i wełnie na rzecz wytwórni sukna i takoż nadal w istniejących okolicznościach czynić będzie, temuż (…) po wsze czasy zezwalamy i nadajemy Generalny Przywilej Ochrony i Handlu na Wrocław i Śląsk”. Taki gościu!

To nic wszystko, taki mały mały pikuś, gdyż po jakimś czasie został przez ministra Redena mianowany na górmistrza ze stałą państwową pensją. Na stare lata osiadł w Bytomiu, gdzie prawdopodobnie zmarł. I to jemu zawdzięczamy powstanie kopalni Hoym pod Rybnikiem, dziś Zabytkowej Kopalni Ignacy, na której jutro zaczynam pracę  😆 Po tylu latach utrzymam tradycję rodzinną.

Jeden Salomon jednak wiosny nie uczynił w moich dzisiejszych historycznych poczynaniach. Dokopałam się do informacji, iż sam Karl Georg von Hoym, od nazwiska którego nazwano, powstałą w 1792 r. kopalnię był bardzo przychylny Żydom. Przyczynił się do powstania rabinatu śląskiego i reglamentu żydowskiego. Należy pamiętać, iż było to jeszcze przed Edyktem Emancypacyjnym. No i w Brzegu Dolnym, gdzie miał posiadłość (nota bene fantastyczną) pozwolił na wydawanie jedynej na Śląsku gazety żydowskiej oraz na wybudowanie w 1785 r. synagogi. I jak nie lubić takiego gościa i jego, a od jutra i mojej gruby 🙂

Żeby jednak nie było za miło, to w swoich zasobach laptopowych znalazłam coś, co też wiąże się z kopalnią Ignacy (dawniej Hoym). Rok 1939  🙁

Na tym bożociałowa nauka się kończy. Jak się do jakichś innych Żydów z Ignacego dokopię, to na pewno o tym napiszę. Over na dziś.

20 maja 2018

Konfa – odliczanie czas zacząć

Kiedy w październiku ubiegłego roku roku zostałam zapytana, czy chciałabym wziąć udział w międzynarodowej konferencji genealogów żydowskich (dodam, że wielce prestiżowej), organizowanej przez International Association of Jewish Genealogical Societies, palnęłam od razu: TAK. Zaszczyt dla takiego pliploka spod chwałowickiej hałdy. Tym bardziej, że nie trzeba nigdzie latać, bo konfa po raz pierwszy w postkomunistycznym kraju, czyli w Polsce. Zazwyczaj to w jakichś Stanach, Izraelu, czy Londynie. Potem była długa cisza, więc uznałam, że jako ten plimplok odpadłam w przedbiegach, bo w takiej konferencji biorą udział same tuzy. Przyszedł grudzień i dostałam półoficjalne zaproszenie. Odpowiedziałam: yes, nie kumając w ogóle, że jestem jednym z gości specjalnych. Ponad 1000 uczestników z całego świata i Małgosia (jedyna osoba z Górnego Śląska) ma wygłosić dwie prelekcje po angielsku przed fachurami, którym do pięt nie dorasta. Oczywiście tysiąc ludzi na raz nie będzie mnie słuchać, ale to nie ma znaczenia. Czy pięciu, czy stu dostałam i tak nerwowej drżączki przed Bożym Narodzeniem, bo musiałam na szybko wymyślić dwa tematy, napisać jakiś bio o sobie, streścić te tematy i inne cuda na kiju. Tematy wykombinowałam w 2 sekundy. Jeden rybnicki – nie ma byka we wsi – Rybnik na pierwszym miejscu. Uznałam, że moi ukochani Mannebergowie, to materiał, którym mogę się pochwalić. Drugi to rodzina Clare, której stałam się cząstką przez trzy lata detektywistycznej pracy (tu można o tym przeczytać ➡ Historia Weissenbergów). Obie rodziny wyraziły zgody i dzięki pomocy samej Clare, literackim angielskim przygotowałam streszczenia i to co należało, by móc zacząć logować się do udziału w konfie. Ja pierdziu… nie było to łatwe. Każdy system internetowy jest skomplikowany. Ten konferencyjny też do takich należał. Ileś razy dochodziłam do miejsca, w którym trzeba podać kod, który uprawniał mnie do bezpłatnego udziału i dupa. Odciepywało mnie. Już było tak daleko, że chciałam olać i srać to wszystko. Nie znosząc skype’a łączyłam się z Ameryką i szukałam pomocy. W końcu po iluś próbach system mnie łyknął i przepuścił. Ufff. Teraz mogłam te wszystkie spłodzone dokumenty aplikacyjne w odpowiednie rubryczki wcisnąć i czekać na dalszy rozwój wypadków.

Clare mi piękne bio wymodziła  :mrgreen: Musiało mieć, jak i reszta, określoną ilość znaków.

Małgorzata Płoszaj is an independent researcher and educator who has been working on the history of Jews in Upper Silesia for over a decade, with particular emphasis on the city of Rybnik. Having visited over three hundred Jewish cemeteries in Poland, Małgorzata runs campaigns for their restoration and also documents them for Virtual Shtetl. In 2010, Małgorzata was awarded a diploma for the preservation of Jewish heritage by the Israeli Ambassador and the Jewish Historical Institute. Currently, Małgorzata is an associate of the Upper Silesian Jews House of Remembrance in Gliwice. She runs a research blog about Silesian Jews.

Styczeń minął spokojnie, moja aplikacja przeszła, więc wiedziałam, że jadę. Wsio za free, czyli wszystkie koszty pokryje GerSIG, czyli German Jewish Special Interest Group GerSIG. Hotel, dojazd, wyżywienie, dziś się okazało, że nawet paradny bankiet. Cała impreza ma trwać tydzień w Hiltonie. No wiem… nieźle brzmi. Nawet mogłam se tam noclegi zamówić, ale uznałam, że to byłaby totalna bezczelność z mojej strony, by bukować tam jedynkę. Skromniutko poleciałam i uznałam, że IBIS styknie. Mogę codziennie zapinkalać te 10 minut piechty. Potem przyszedł następny deadline na dodawanie jakichś kolejnych materiałów promocyjnych, ale nie za bardzo miałam co, ani kiedy, bo nawet do pracy nie zasiadłam. Czyli olałam reklamowanie swoich wystąpień, bo lepiej by mało ludzi przylazło oglądać zestresowaną Hanyskę. Cały czas jednak trzymałam rękę na pulsie i śledziłam ogromniastą grupę fejsbukową. A tam posty Amerykanów typu: Czy w Polsce jest w hotelach wi-fi? Czy można płacić kartami kredytowymi? Kto się ze mną wybierze na jeden dzień do Białorusi do wsi takiej a takiej? Kto po konferencji jedzie do Lwowa?

Po rządowej akcji z ustawą o IPNie dopiero się zagotowało od postów. I to nie takich, które krytykowały, a tych, które wyrażały obawy o ewentualne antysemickie postawy Polaków. Admini tego byczego forum uspokajali, że Polska jest spoko. Że nie ma obaw. Że to polityka, a konfa jest dla genealogów. Gdy ukazał się pełny program konferencji i zobaczyłam swoje nazwisko, to nie powiem, byłam dumna. Leżałam se w łóżku i czytałam, że mam wystąpienie we wtorek i czwartek. Taka se ja. Sodówa waliła w czerep.  :mrgreen:

Co jakiś czas dostawałam maile różnorakie. A to, że jakiś lunch jest płatny, a to, że bankiet będzie i trzeba się znowu zalogować, by w nim brać udział. Na wszystko miałam czas, więc tylko czytałam na chybcika i tyle. Potem przyszedł mail z pytaniem, czy mogę zamienić termin drugiego wystąpienia i przenieść je z czwartku na wtorek, czyli w jeden dzień obydwa. Jasne. Lepiej mieć jeden dzień sraczkę, niż dwa dni. Dwa stresory zawsze gorsze od jednego. Nie doczytałam jednak, że to ma być w tzw. prime time, czyli w czasie lunchu, gdy zgromadzi się cała śmietanka genealogów zajmujących się Żydami niemieckimi. Po trzech dniach to do mnie dotarło. Kurde flak! Tydzień to przeżywałam, zanim wróciłam do normalności.

Aż tu nagle wyświetla mi się komunikat na Fb, iż jest nowy post na forum dodany przez Admina. Klikam i widzę mojego ukochanego Josefa Manneberga. A przy jego zdjęciu info, iż to mogą być: „the hottest tickets in the town!”. Czyli wtedy, gdy ja będę mówić o moich rybnickich Mannebergach. Nie wspomnę, że Admin napisał, iż zostało tylko 21 wolnych miejsc. A ja nadal w głębokim lesie. Wręcz puszczy amazońskiej.

Maj Inglisz coraz słabszy, a prezentacje nie tknięte. Zmotywowana zasiadłam do lapa i urodziłam 6 slajdów z drugiej prezentacji o Weissenbergach, czyli rodzinie Clare. I mnie zatkało. Wena uciekła. Zrobiłam screen z Fb, posłałam go wnukom Josefa Manneberga i od tego czasu czekam na natchnienie. Myślę, że jak ono nadejdzie to zasiądę na balkonie z medalowym piwem Brewery, oprę szłapy o drugie krzesło i patrząc przez kilka dni pod rząd na migające za hałdą światła radlińskiej koksowni uda mi się coś stworzyć. Jeśli żadne złe fale mnie nie będą rozpraszać, to może nie przyniosę gańby Rybnikowi. Mam jeszcze ciut ponad 2 miechy. Trzymajcie kciuki  😉

Kategoria: Judaika, Rybnik | Możliwość komentowania Konfa – odliczanie czas zacząć została wyłączona