26 maja 2019

Mateńka kochana

Najpiękniejsze słowo świata: mama, mateńka, mamusia. Dziś Dzień Matki, więc nie mogę nie napisać o żydowskich mateńkach z Rybnika. Wiele z nich już pokazywałam na Szufladzie, ale o Mamach nigdy dość.

Regina, z domu Aronade. Silna, mądra, przedsiębiorcza rybniczanka. Na zdjęciu z córkami i synami. Reginie, wiekowej pani,  odejście zaplanowali hitlerowcy w Auschwitz. Córkom i jednemu synowi udało się przeżyć wojnę.

Ester Kupermann, mama, krawcowa.  Wraz z dwójką młodszych dzieci poszła do komory gazowej. Fotografia zrobiona przed wojną w rybnickim parku.

Piękna Geila Majerowicz. Jaki ją spotkał los?  Czy tuliła Bobiego i maleńką Ester przechodząc bramę Birkenau?

Flora Kaiser, właścicielka sklepu przy ulicy Sobieskiego, mama sporej czeladki dorosłych dzieci też zakończyła swe życie, jak Geila, Ester i Regina.

Sonia Haase. Żona bogacza, mama dwóch chłopaków i jednej córki. Straciła syna Rudolfa w III powstaniu śląskim. Pochowała go w Rybniku, potem ekshumowała i wywiozła na cmentarz w Berlinie. Pisałam o tej historii już kilka razy.

Betty Katz. Przybrana mamusia dla sierot z żydowskiej ochronki w Rybniku. Mama dwóch własnych synów. Jednego zabrała jej I wojna. Drugiego przed nazistami zdołała uratować dzięki swym koneksjom. Siebie już nie uratowała. Zginęła w Theresienstadt.

Miriam Ryba. Mateńka dla dwóch córeczek. W chwili śmierci w komorze wiedziała, że ginie z młodszą Stefcią. Na pewno łudziła się, że starszej uda się uratować. Udało.

Itla Radoszycka. Mamusia Marysi i Jasia. Getto. Obóz zagłady. Ona i jej dzieciątka.

Nic więcej nie napiszę, bo mi się chce beczeć. Jestem szczęściarą, bo moją Mateńkę odprowadziłam głaszcząc po włosach. Śpieszcie się kochać swoje Mamy, bo tak szybko odchodzą.

Kategoria: Judaika | Możliwość komentowania Mateńka kochana została wyłączona
1 maja 2019

Margarete Biberstein z Rybnika, a święta Edyta Stein

Jak zwykle miało być o kimś innym, a będzie o jednej Małgorzacie – dalekiej powinowatej Edyty Stein. Wielką miałam kołomyję myślową w łepetynie, ale udało mi się pozbierać myśli i fakty do kupy, by móc Wam przedstawić powiązanie Rybnika z niemiecką filozofką, Żydówką, następnie karmelitanką bosą, męczennicą, świętą katolicką i patronką Europy.

Zanim jednak dojdę do Edyty, kilka słów o rodzinie, która w Rybniku mieszkała przez wiele lat. Schäfferowie na pewno byli u nas już w pierwszej połowie XIX w. Głównie parali się sprzedażą i produkcją alkoholu. Karczmarze i destylatorzy. Jednym z nich był Jakub, w internetach często widniejący jako Jacques. Wraz z żoną Hedwig dorobił się czwórki dzieci. Jedną z nich była Margareta urodzona w Rybniku w 1891 r.

Jacques z żoną, gdy Margarete była jeszcze mała, wyprowadził się z Rybnika i osiadł w Gliwicach. Na pewno to miasto dawało mu lepsze warunki do handlu.

Margarete miała 13 lat, a jej przyszły mąż ogłaszał się już jako gliwicki lekarz specjalista od zaburzeń przewodu moczowego, przyjmujący swoich pacjentów przy Wilhelmstrasse. Dziś to ulica Zwycięstwa – nadal jedna z ważniejszych ulic miasta.

Dr Friedrich Biberstein, bo o nim mowa, urodził się w Siemianowicach, czyli ówczesnej Laurahütte w 1879 r., jako syn Ludwiga i Cecylii. Miał o rok starszą siostrę. Niestety, ich mama zmarła młodo, osierocając Friedricha i Rudolfinę. Jego tata Ludwig (nauczyciel) ożenił się po raz drugi i z tego związku narodził się jeszcze jeden Biberstein – Hans. Macocha przyszłego doktora, a zarazem męża naszej rybniczanki Małgorzaty, nazywała się Dorothea i pochodziła z Rawicza. Wiem, że trochę to skomplikowane, ale właśnie przez Hansa dojdziemy do Edyty Stein, dlatego musicie się skoncentrować. Genealogia to nie jest taka prosta sprawa jakby mogło się wydawać. Po jakimś czasie zmarło się i ojcu Friedricha, Rudolfiny oraz Hansa, a druga pani Biberstein została sama z dwójką przybranych dzieci oraz swoim własnym, czyli Hansem. Jak to opisała Edyta Stein w swojej autobiografii, ojciec tej trójki Bibersteinów był bardzo lubianym i cenionym człowiekiem. Jako nauczyciel, nie zapominajmy, że Żyd, uczył również katolików i jednego z nich przygotowywał do bycia księdzem. Gdy po wielu latach wdowa po nauczycielu z Huty Laura, spotkała właśnie tegoż księdza we Wrocławiu, usłyszała wiele ciepłych słów o swoim mężu, zarazem nieznanym teściu naszej rybnickiej Małgorzaty. Wiem, wiem, już jesteście pogubieni w tych rodzinnych zawiłościach. No to mały skrót: był jeden cudowny i światły żydowski nauczyciel w Świętochłowicach, który miał z pierwszego małżeństwa syna Friedricha i córkę Rudolfinę. Zmarło się jego pierwszej żonie, więc ożenił się drugi raz i spłodził syna Hansa. Potem zmarło się i nauczycielowi. A w międzyczasie, gdzieś tam na skraju państwa niemieckiego, w małej pipidówie o nazwie Rybnik, w bogatej rodzinie Schäfferów przyszła na świat Margareta. Jej rodzice uznali, że pipidówa to nie jest miejsce dla nich, więc przeprowadzili się do Gliwic. A w tym mieście pracował już, jako uznany lekarz, syn nauczyciela z pierwszego małżeństwa. Skumali? Jak nie, to trza wrócić do liceum i powtórzyć lekcje z logiki. Jak tak, to lecę dalej. W Gliwicach, gdzie zamieszkali bogaci rybniczanie Schäfferowie ze swoją Małgosią, pracował już jako lekarz, Friedrich Biberstein. W 1910 r. doszło do zaręczyn 19-letniej dziewczyny ze starszym o 12 lat doktorem, którego młodszy, przyrodni brat za równo 10 lat ożeni się z siostrą Edyty Stein – Erną. Zaręczyny Margerete i pana doktora oficjalnie ogłoszono w prasie lokalnej. Następnie urząd stanu cywilnego podał informację o ślubie młodej dzierlatki z dojrzałym już mężczyzną, przy okazji informując kto się urodził, czy też kto przeszedł na drugą stronę mocy. 

I tu, przy tym ślubie, wreszcie doszłam do styku: katolicka patronka Europy i Rybnik. Otóż siostra świętej Edyty Stein była szwagierką rybniczanki – Małgorzaty Biberstein z domu Schäffer. No dobra, czaję, że wam się też w głowach już wsio plącze, ale jak się wczytacie uważnie, to skumacie. Edyta pochodziła z wielodzietnej rodziny, ale Erna z racji zbliżonego wieku była jej sercu najdroższa. Dlatego też rodzinie Bibersteinów, ta filozofka poświęciła sporo miejsca w swojej autobiografii, z której czerpię większość informacji.  Edytka ciepło pisała o nauczycielu (sądzę, że z racji tego, iż poświęcał swój czas katolikom), delikatnie obsmarowała szwagra Hansa i jego niesamowite przywiązanie do matki, nazywając matczyną miłość, wręcz tyranią. Już będąc zakonnicą pisała o nim niby delikatnie, a jednak z pewną ironią. Hans, na mój rozum to takim rozpieszczonym mamincyckiem i bawidamkiem był. Poniższa fota, u stóp wielu lasek, to obrazuje. Choć… był i niezwykle mądrym, inteligentnym i i zapewne normalnym facetem. Dociekliwym polecam wspomnienia Edyty.

 Noooo i nasza europejska święta wyraźnie napisała, iż starszy, przyrodni brat Hansa, czyli nasz gliwicki lekarz od moczowodów, bardzo bogato się ożenił (przypominam, iż z urodzoną w Rybniku Małgosią), dzięki czemu zaborcza macocha oraz młodszy brat Hans mieli się przez lata lepiej finansowo.

Całej historii świętej Edyty Stein nie będę przytaczać, bo łatwo ją znaleźć w Internecie. Wszyscy wiemy, że odeszła od wiary żydowskiej, co dla większości jej rodziny było straszne. Szczególnie dla mamy  wszystkich Steinów. To właśnie Erna, żona rozpuszczonego przez matkę Hansa Bibersteina, powiedziała rodzinie o zamiarze wstąpienia do klasztoru karmelitek przez Edytę. Jak widać ze zdjęcia Erna na stare lata bardzo elegancką damą była.

Jaki los spotkał przyszłą patronkę katolickiej Europy? Auschwitz. Tam zginęła też inna z jej sióstr – Rosa. Wykształcona Erna i jej, równie kształcony mąż Hans, zdołali wyjechać z dziećmi do USA i tam zmarli, jako i ich dzieci urodzone we Wrocławiu. A nasza rybnicka Małgosia – daleka powinowata Edyty?

Powiem wam tak: Uffff. I ona, i jej  mąż urolog, i ich jedyna córka Eva, też uratowali swoje życie i spoczęli w normalnych grobach na amerykańskiej ziemi. Urodzona w Rybniku Margaret Biberstein, z domu Schäffer, zmarła w wieku 85 lat w Nowym Jorku. Jej mąż, Friedrich Wilhelm Ludwig Paul Biberstein, zmarł mając 87 lat w tym samym mieście. Oczywiście, z racji różnicy wieku, Friedrich zmarł sporo lat przed swoją Margarete. Ich jedyna córka Eva (po mężu Ramos) też już nie żyje od 2001 r. Dzięki Centralnej Bibliotece Judaistycznej Żydowskiego Instytutu Historycznego wiemy, kiedy wyjechali do Ameryki. Margarete wraz z córką w kwietniu 1937 r. Mężowi udało się opuścić Gliwice rok później. 

Tyle. Zawsze będąc w naszej rybnickiej bazylice p.w. św.Antoniego patrzę na ogromny witraż z Edytą Stein.

I tak se myślę: Żydówka, choć katoliczka. Niemka, przez rodzinę Górnoślązaczka, demokratka, przez pewien czas ateistka, potem siostra Teresa Benedykta od Krzyża, na pewno Europejka. Ponoć, gdy ją aresztowano w klasztorze w Holandii powiedziała do swej siostry: Chodź, idziemy cierpieć za swój lud. Wiem na sto procent, że cierpiałaby widząc, co w dzisiejszych czasach robią wyznawcy wiary, którą wybrała, z kukłą w Pruchniku. Wiem na sto procent, że cieszyłaby się ze zjednoczonej Europy. I wiem na sto procent, że z nią, choć organicznie nie znoszę zakonnic, mogłabym se pogadać. Choćby o dalekiej powinowatej – Margarete Biberstein, dla której zrobiłam tą nową, maluśką szufladeczkę.

Korzystałam z autobiografii Edyty Stein w wersji angielskiej pt. „Life in Jewish family. 1891-1916”, portalu www.geni.com, Wikipedii, Centralnej Biblioteki Judaistycznej, zasobów Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, Archiwum Państwowego w Raciborzu, strony https://www.wikitree.com/wiki/Biberstein-2, no i swojego umysłu. Mam nadzieję, że Wam się mózgi nie zagotowały od genealogicznych zawiłości 🙂