30 grudnia 2019

Podsumowanie 2019 roku

Słuchając „Asamitu” w Trójce mogłam opisać mijający 2019. To będzie 23. wpis w tym roku. Przy takiej muzyce zostały przywołane tylko pozytywne wspomnienia. No i statystyki blogowe, a te nie kłamią – ludzie tu wchodzą 🙂

Jak przeczuwałam 12 miesięcy temu, ten rok był niezwykły. Zaczął się od żydowskiej Ostrawy, bo tam Szuflada spędzała Sylwestra. Stolpersteiny, trzy cmentarze żydowskie i „pivo jako od Boha”. Bo skoro Czechy, to i dystans właściwy trzeba było mieć.

Potem było wysokie C, czyli w lutym Izrael i Palestyna. Zobaczyłam tyle rzeczy, miejsc i ludzi, że starczyłoby tego na trzy lata, a nie jeden rok. Moi współtowarzysze przeżywali emocje w grocie, którą uznano za miejsce narodzenia Jezusa, a ja na grobie Oskara Schindlera.

Znajomi zdawali sobie sprawę, że Ściana Płaczu to ważne miejsce, ale to chyba mnie tam na maksa ściskało za gardło, gdy wkładałam w szparę swoje i innych prośby.

Choć nie wiem, czy nie bardziej mnie dławiło, gdy stałam przy strasznym murze, który zbudowali Izraelczycy, by oddzielić się od Palestyny. Takich murów nie wolno stawiać, bez względu na to jakie są powody.

Oglądanie różnorakich kościołów nie robiło na mnie żadnego wrażenia, ale grób króla Dawida tak. Choć w sumie nie wiem dlaczego. Ani on mi brat, ani swat. Schindler – ok, bo od niego się u mnie zaczęło. Ale król Dawid? Widać może tam jaki czakram był, albo inny pieron.

Jak przysłowiowa Grażyna na wakacjach sfotografowałam się z wielbłądem i kupiłam 15 magnesów, które zdobią lodówkę.

Jak przeciwieństwo owej Grażyny, zachwycałam się chasydzkim Bobem Dylanem gdzieś na pustyni, wszystkimi kotami i zwykłymi obrazami tego niesamowitego kraju wielu kultur i religii.

Nie przypuszczałam wtedy, że pożegnanie z Ruth Manneberg w Nazarecie, po odwiedzinach w ich domu w Yaadzie, będzie tym ostatecznym „good bye”. Cudowna, ciepła „Jidisze mame”, a taką była Ruth, odeszła z tego świata ponad miesiąc temu 🙁

Powrót do „reality” zaczął się od występu Szuflady w Tarnowskich Górach. Tam, na zaproszenie Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, dotarłam z opowieścią o rodzinie Haase. Dobrze znać takich ciekawych ludzi, jak Mariusz 🙂

Początek wiosny to była inauguracja Festiwalu Kultur na Kopalni Ignacy. Chyba nikt się nie dziwi, że na pierwszy rzut poszedł Dzień Żydowski. Był kompletny misz masz i bałagan, czyli i pieczenie hamantaszy, i lekcja hebrajskiego, i warsztaty wycinanek, i wystawa rybnickich judaików, prelekcja o Alfredzie Glucksmannie, koncert piosenek w wykonaniu Teatru Midraszowego z Raciborza i na końcu spektakl „Gehinom”. To pomieszanie z poplątaniem wyszło i udało się na zabytkowej kopalni, w dzielnicy odległej od centrum.

Gdybym miała na szali rocznej zważyć co było dla mnie najważniejsze w tym roku, to było nim bez wątpienia przedstawienie o Stefci i Geni. Zobaczyłam je na premierze we Wrocławiu, potem w trakcie Festiwalu Kultur i ostatni raz pod koniec roku w Domu Kultury w Chwałowicach. W jakimś tam stopniu Szuflada czuje się mamą chrzestną, gdyż to ja poprosiłam Kasię, by za temat na przedstawienie dyplomowe wzięła historię o dwóch żydowskich dziewczynkach z Rybnika. Napisała scenariusz, wyreżyserowała, a niesamowici aktorzy zagrali. Losy rodziny Rybów w ich wykonaniu powaliły na kolana nie tylko mnie. Szacowni jurorzy na różnych konkursach uznawali „Gehinom” za wart pierwszych nagród.

Dzięki Festiwalowi Kultur, który na Ignacym odbył się 4 razy, zachwyciłam się naszymi nowymi rybniczanami, czyli sąsiadami zza wschodniej granicy. Gdy myślę o Dniu Ukraińskim, to zaraz się w duchu uśmiecham. To był wielki zaszczyt i radość móc z Wami pracować. Fajnie Was spotykać w mieście 🙂

Gdy przywołuję ludzi z tego roku, to jak zwykle los mi sprzyjał. Czyż poznanie i oprowadzanie po Rybniku kogoś takiego jak Ben Judah to nie dar od jakichś wyższych sił? Ten brytyjski, choć może amerykański, dziennikarz, pisarz, reportażysta, analityk polityczny i laureat wielu prestiżowych nagród (m.in. nominowany do Nagrody im. R.Kapuścińskiego) dreptał za mną po mieście i wsłuchiwał się w opowieści o swych przodkach, którymi okazali się być moi ulubieńcy z Haase family. Co prawda w wywiadzie z Benem, który ukazał się w Wyborczej, pani dziennikarka ciut pomyliła fakty, które jej przekazałam, ale wiecie jak to jest z dziennikarzami 😉

Jeszcze jakby tego było mało, to dzięki Benowi, Oli Klich i pani Bożenie Dudko – sekretarzowi nagrody im.Kapuścińskiego, udało mi się po jakimś czasie uścisnąć rękę autorowi biografii o Józefie Rotblacie w trakcie Gali wręczania Nagrody Juliusza.

W takich momentach to se myślę: taka sobie zwykła Małgosia, ze starej szuflady, a takie szychy kreślą dla niej takie miłe słowa i zapraszają na rauty. Potem nie dziwota, że nadciśnienie od sodówy atakuje.

Od pewnego czasu na fejsie obserwuję jedynie tych, którzy nie narzekają, nie jojczą, nie pitolą o polityce (stosuję eskapizm polityczny – jeśli jest to właściwe określenie na ucieczkę od bagna) a lukam se jedynie na tych, którzy robią wiele dobrego. Jedną z takich osób jest pan Darek Popiela. Pan Darek to sportowiec, olimpijczyk, który w niewiarygodny sposób upamiętnił Żydów z Krościenka oraz, w tym roku, z Grybowa. Byłam parę lat temu na cmentarzu w Grybowie i pamiętam tą górę cmentarną, trudne do przebrnięcia chaszcze i zamknięte wrota, za którymi nie można było dojrzeć niczego za wyjątkiem dżungli. Jakaż była wielka moja radość, gdy na ogólnopolskiej konferencji w Domu (czytaj: Domu Pamięci Żydów Górnośląskich w Gliwicach), stojąc w kolejce do stolika z kawą, kątem oka dostrzegłam, że ten wielki, ale jakże skromny synek stoi za mną. Jezusiczku kochany! Z małym plecaczkiem, stoi za mną TEN, który tyle zrobił dla zgładzonych i zapomnianych! Pan Darek ze swoją ekipą, w 2020 roku, upamiętni Żydów z Czarnego Dunajca. Śledźcie ich poczynania na „Ludzie, nie liczby”.

Gdy jestem przy Gliwicach, to muszę powiedzieć, że nadal odwiedzam to miasto, które pokochałam jak swoje, bo i ono mnie przyjęło jak swoją. Rybnik tam jest obecny. Uwielbiam załogę i bywalców Domu Pamięci, bo takich to dziś ze świecą szukać. Moja pogadanka, połączona ze skypową rozmową z prof. Miriam Glucksmann była dla mnie ważnym wydarzeniem tego roku.

2019 rok to, jak zwykle spotkania ze spacerowiczami i tymi, których interesuje żydowska, ale nie tylko, historia Rybnika. Dzięki współpracy z Superfundacją, seniorzy z Rybnika posłuchali o żydowskich kobietach z naszej pipidówy, czy o zasługach Juliusza Rogera. Z kolei dzięki zaproszeniu DK Niedobczyce, mieszkańcy tamtejszej dzielni dowiedzieli się, że nie tylko katolicy na Śląsku mieszkali.

Jako przewodnik Szuflada też miała pełne ręce roboty (zawsze macham tymi łapskami jak adehadowiec). Gdyby wszystkie grupy odwiedzające Rybnik były tak cudne i ciekawe, jak chórzyści z Poznania, którzy wpadli w zachwyt nad kiczowatą Art. Cafe, czy też goście z zaprzyjaźnionego miasta w Chorwacji, to mogłabym dreptać po mieście codziennie, bez względu na pogodę.

Niezwykle sympatycznie Szuflada spędzała wiosenne godziny z młodzieżą z IV LO im. Mikołaja Kopernika z Chwałowic. Zresztą nie było to moje pierwsze spotkanie z licealistami z własnej dzielni. Tym razem były to warsztaty w ramach projektu Erasmus+ pt. EuroSpot. A tak po ludzku mówiąc, to młodzi ludzie robili aplikację opisującą ciekawe miejsca w naszym mieście.

Szuflada nie zapomniała o zapomnianych cmentarzach żydowskich. Czy ktoś z Was słyszał o Lędyczku? Albo o Szubinie? No nikt. Przy okazji odwiedzin w magicznym Złotowie, udało mi się zaciągnąć Płoszaja na wiele cmentarzy, które odwiedzają jedynie kleszcze, komary i bycze mrówy. Debrzno, Lędyczek (tam doszło do awantury rodzinnej, bowiem Płoszaj się upierał, że tam gdzie zajechałam z lokalsem to nie cmentarz żydowski, ale w końcu znalazł reszteczkę macewy i ustąpił), Złotów, Rynarzewo, Szubin, Odolanów, Bobolin, Rusko koło Darłowa, Jastrowie, Sławno, Szczecinek (gdzie cmentarz opisano jako teren „pocmentarny”!) – zostały dopisane do listy ponad 300 kirkutów, na których już byłam.

Jak w latach ubiegłych udało mi się nawiązać kontakt z kolejnymi potomkami rybnickich Żydów, jak choćby z wnukiem dr. Waltera Gordona, wnuczką Harrego Priestera (oboje sami mnie znaleźli natrafiając na wpisy o ich przodkach na Szufladzie), czy z rodziną Otto Apta aż w dalekiej Boliwii. Nie muszę dodawać, że kontakty z tymi dawno odszukanymi zachowuję i utrzymuję.

2019 to wydanie dwóch, ważnych dla Szuflady, publikacji. Mój ulubiony ulubieniec i bliski kolega Sławek Pastuszka napisał i wydał wspomnienia naszego wspólnego pszczyńsko-rybnickiego Żyda. Promocja książki pt. „Zostałem tam 4 lata” miała miejsce w Pszczynie oraz w Rybniku. Bardzo mi miło, że wzmianka o Szufladzie znalazła się w książce Sławka. To dla mnie nobilitacja.

Drugą istotną pozycją są „Rybniczanie” wydani przez nasze Muzeum. Dla mnie, jako mamy, to kolejny powód do dumy, bowiem ma w niej udział moja Dusia, która napisała artykuł o Josefie Mannebergu. Przez Magdusię zresztą cały rok byłam fruwająca i puszyłam się jak paw 😉 Muszę też podziękować pani dr Ewie Kulik za bardzo wnikliwe i rzeczowe podejście do rodziny żydowskich browarników. Cieszy to, że od wielu lat nasi Żydzi nie są już zapomniani.

Udało się jesienią mijającego roku doprowadzić do – prawie szczęśliwego końca, sprawę uratowanych w Rybniku macew z cmentarza w Dębowej. Dzięki zaangażowaniu Stowarzyszenia Blechhammer 1944 z Kędzierzyna-Koźla, Szuflady oraz muzealników, macewy trafiły do Muzeum Ziemi Kozielskiej. Być może kiedyś wrócą tam, skąd zostały skradzione. Szuflada namiary na wójta Reńskiej Wsi ma i będzie od czasu do czasu molestować w tej sprawie.

Nie porzuciłam swoich „talentów” detektywistycznych i również w tym roku rozgryzałam historie i losy tych, którzy choćby przez parę lat, ale jednak byli związani z Rybnikiem i okolicą. No i właśnie przez takiego jednego Salo, nie zdążyłam opisać 12 nastolatków ze zdjęcia zrobionego w Rybniku w maju 1921 r. Zostało mi troje, gdyż dwóch dziewczyn i tak nie opiszę, bowiem nie znam ich imion ani nazwisk. Na razie ważniejszy był Salo Brauer i jego rodzina oraz Kasia, która naciska na rozwikłanie losów tego niewiadomskiego oberżysty, który skakał z rodziną po całym Śląsku.

Sprawę Salo, mimo trudności, już bardzo polubiłam. Jak bowiem nie lubić tego szaleństwa, gdy dzięki Salo pije się z Michasią bruderszafty mineralką na polach, po których on nadal chadza, jeździ się dla niego do archiwum w Raciborzu, zwiedza menelskie kamienice w Chorzowie, używa wszelakich kontaktów (Jasiu! Mikołowianie! Piotrku! Genealodzy z GerSIG! Macham Wam!), by tylko wydobyć na światło dzienne jakiś mało znaczący, ale jakże w sumie ważny, fakt, fakcik, faktuniek z jego życia.

Rok był fantastic, jak to mówi nasz wolontariusz z Gruzji. Ludzie byli jeszcze bardziej fantastic. Cieniem się kładzie jedynie śmierć Marcysi Nowotki, która zawsze sprawdzała co piszę i jak piszę. Została staruteńka Mrużka, która generalnie ma wsio w dupie i rzadko zagląda do Szuflady.

Czarna z charakteru i maści Marcelina zawsze ingerowała w pisanie, włażąc na klawiaturę. Dla Marceliny moje odkrycie z końca roku: „Wiśnia” Kaśki Sochackiej. A ja tęsknię…

Wszystkiego dobrego na ten kolejny, przestępny rok. Ten rozpoczynałam od zdjęcia z Januszem Radkiem. Sądzę, że następny zacznę od foty z Janem Emilem Młynarskim, czego i Wam życzę. Pamiętajcie: w życiu trzeba też myśleć o dancingu, salonie i ulicy, czyli o swoich własnych małych przyjemnostkach. Trza się otaczać takimi co witają balonami, dużo się uśmiechają, kochają koty, piwo, przekleństwa i właściwą muzykę.

Fotografie: Adam Grzegorzek, Magda Płoszaj, Asia Sidorowicz, Muzeum Ziemi Kozielskiej, Mariusz Gąsior, IV LO w Rybniku, Kasia Buchalik, Andrzej Kieś, Gazeta Rybnicka, Kasia Rząsa, DK Niedobczyce, friendy z Izraela, no i własne.

Kategoria: Judaika | Możliwość komentowania Podsumowanie 2019 roku została wyłączona
26 grudnia 2019

Salo Brauer – górnośląski tułacz cz.1

Nie jest łatwo opisać kogoś tak tajemniczego jak ten, który spędza sen z powiek nie tylko mnie. Pojawił się w moim życiu w ubiegłym roku, gdy zaczęłam pracować w rybnickim Niewiadomiu na Zabytkowej Kopalni Ignacy. Czyli w sumie w miarę niedawno. Przez ten czas nabrałam do niego wiele sympatii, choć czasem mnie wkurza, gdy nakłada na swoje życie białe płachty i zasłania mi swoje życie.

Niby chce by coś odkryć, ale w sumie bawi się w kotka i myszkę ze mną. Zresztą nie tylko ze mną. Siłuję się z nim po nocach przed laptopem i staram się poskładać jego życie w jakiś logiczny ciąg. Głowię się by wypełnić luki, a on mnie robi w ciula. Nie jest to jeszcze pełna i gotowa opowieść o górnośląskim żydowskim tułaczu, ale by zająć czymś głowę po starcie ukochanej kotki Marceliny Nowotki uznałam, że muszę zacząć pisać, by wyjść ze smutku. Jeszcze niedawno patrzała na mnie gdy myłam okna.

Będzie więc to opowieść pisana przez łzy, które może dzięki temu nomadzie uda się osuszyć. No to zaczynam.
Gdy w ubiegłym roku stałam się częścią załogi Hoyma, przetrzepałam swoje notatki, foldery i pliki i już wtedy stwierdziłam, że rybnicka dzielnica Niewiadom ma wątki żydowskie. Głównie przez ważną dla Śląska, ale i tajemniczą, postać Salomona Izaaka. Niesamowity graf von Hoym, od którego nazwiska kopalnia wiele lat nazywała się Hoym, też miał żydowskie konotacje, bowiem Żydów cenił i szanował.

Ale w życiu bym nie przypuszczała, że w tym zapomnianym przez dumny i zarozumiały Rybnik, maleńkim Niewiadomiu było tylu Żydów. Sama zresztą nigdy dotychczas nie koncentrowałam się dzielnicach naszego miasta. No… może za wyjątkiem swojej dzielni. Początek był taki. Gdy już uznałam, że to kopalniane biurko jest moje, gdy przestałam myśleć, że Niewiadom to zadupie, gdy zaczęłam się co rano cieszyć na widok przepięknych szybów (a dodam, że było to bardzo szybko)…

…to jednego dnia Kasia – członek naszej załogi spytała: „Gosia, ty to się znasz na nieruchomościach?” Noooo, znam, ale na słowo nieruchomości nadal mam wewnętrzne drgania i odruch wymiotny. 23 lata swoje zrobiło. Okazało się, że Kasia, po śmierci taty robiła wraz z mamą i siostrą porządki majątkowe i pani notariusz uświadomiła je, iż mają w księdze wieczystej wpisane stare prawo drogi na rzecz tam faceta o imieniu Salo. Notariusz przekazała im jakiś stary, gdyż z 1894 roku, wpis, który według niej nie miał żadnego znaczenia. Popatrzałam i potwierdziłam, że to wpis kompletnie nieistotny. Ale on miał i ma znaczenie – dla mnie. Bowiem na kopii starego dokumentu ujrzałam imię i nazwisko, które mnie akurat wiele mówiło. „Kasiu, to Żyd był”. „Jak Żyd?” – spytała Kasia. „ No Żyd”. „Skąd wiesz?” – Kasia na to. Ja: „Bo wiem”. I tak wkroczył w moje życie Salo Brauer. Nota bene, w Kasi księdze nieprawidłowo przepisany przy akcji zcyfrowywania ksiąg jako Salo Braner. Tu muszę co nieco opowiedzieć o Kasi. Sądzę, że zanim się spotkałyśmy nie miała bladego pojęcia o Żydach. Dziś, po ponad roku, Kasia jest mikro fachowcem od Izraelitów. Młoda mi zawsze mówi, bym nie „zażydzała” otoczenia. I staram się – naprawdę się staram 😉 . W przypadku Kasi, to ona sama pchała się w ten temat. Wdepnęła na maksa, hihi. A dlaczego? Ano dlatego, że od wielu, wielu lat dookoła niej działy się jakieś irracjonalne rzeczy. I gdy nagle pokazał się w papierach Salo, uznała, że to on chce jej coś przekazać. Okej, mimo że jestem bardzo racjonalna i generalnie nie wierzę w różnorakie śmoje boje, to wiem, że na świecie się dzieją rzeczy, które się filozofom nie śniły, dlatego i Salo może chcieć coś komuś przekazać. Zaczęłam szukać informacji o nim. Psińco znalazłam. W mojej bazie żadnego Salo Brauera nie znalazłam, choć Brauerów w Rybniku było od zarąbania. I były z nimi związane skandale obyczajowe, i kamienice, i knajpy i w ciul różnorakich Brauerów, ale po Salo ani śladu w Rybniku. Temat olałam, choć Kasia od czasu do czasu mi drążyła dziurę w brzuchu. Posprawdzałam dostępne serwisy genealogiczne i niczego nie znalazłam. Kasia to typ bab, które nie odpuszczają. Wywalą ją przez drzwi, to wlezie dziurką od klucza. Wypierdolą ją przez tą dziurkę, to się przeciśnie przez szparę w futrynie i z uśmiechem oraz oczami kota ze Shreka będzie dalej swoje nawijać. Nawet gdy się ją będzie dobijać, to w swoim ostatnim tchnieniu Kasia będzie swoje pitolić. Nie przemawia przeze mnie teraz żadna złośliwość. Ta śląsko dziołcha ma w sobie tyle serdeczności i naturalności, że gdy przywołam wielu ludzi, których poznałam w życiu, to wiem, że mogą spadać na drzewo przy pani Buchalik. Ta dojrzała dziewczyna ma w sobie niesamowite pokłady energii, radości, chęci poznawania i pomagania, które dziś są rzadkością. Popatrzcie na ten wesoły pychl i dupną czapę…

Moja Mamusia mi zawsze mówiła, że jest jedna osoba, która gdyby trzeba było przywieźć ratujący życie kamyk z drugiego końca świata, to zrobi to Olutka. Olutka to mój friend od zarania dziejów. Mamusia nie znała Kasi. Kasia jest tą drugą, która by ten kamyk załatwiła. Może by nie miała własnych możliwości, ale by po śląsku napisała to gościa, który by znał innego gościa, a tamten by znał tego ważniejszego, a ważniejszy by załatwił. Przeszła by 10 dziurek od klucza, by pomóc. Nawet gdyby trzeba było pisać, bądź dzwonić do Elżbiety II. Tyle o Kasi. Wracam do Salo. A raczej Kasia do niego wróciła, gdy wiele złych i trudnych chwil, jakie w życiu się trafiają, minęło.
Przyszedł listopad 2019 roku. Po Wszystkich Świętych temat tego, który ma prawo przechodzić przez ziemie rodzinne Kasi, wrócił. Sceptycznie podeszłam do Salo. Ale skoro był mus, to nie miałam wyjścia. Niestety nigdzie go nie potrafiłam znaleźć. Kasia ze swej strony zaczęła molestować, jak się okazało skutecznie, różnych mieszkańców Niewiadomia. Wydzwaniała gdzie się dało, by spytać kto go ma w księdze wieczystej. Ludzie nie są skorzy do ujawniania takich danych, ale w końcu udało się przydusić jednego pana, który przyniósł nam kopię starego listu hipotecznego. Z tegoż dokumentu (dodam, iż to rękopis, szwabacha, czyli dla mnie koszmar) udało się wyczytać, iż jakiś tam przedsiębiorca budowlany Abraham Schall z Żor sprzedawał grunty w Niewiadomiu. Skoro Abraham, to Żyd. Skoro z Żor, to mamy punkt zaczepienia, czyli publikację pana Janka Delowicza o gminie żydowskiej z tego, sąsiadującego z Rybnikiem, miasta. Zawsze w takich przypadkach jest potrzebny mały kaganek, który pokaże dalszą drogę. Abraham był tym światełkiem. Znalazłam go w u Delowicza. Tu muszę dodać, że żaden z fachowców od historii Niewiadomia ani słowem mi nie wspomniał, iż część tej wsi nazywano Szalowiec – od nazwiska budowlańca Shalla. A wypytywałam, i to nie raz, o żydowskich mieszkańców tej dziury.

Mimo, że historię żorskich Żydów czytałam wiele razy, to nie są oni z mojej bajki, więc ich nie znam. Zaczęłam ponownie się w nich wgryzać i nagle ujrzałam starą pocztówkę z restauracją Dawida Brauera. Łał, u nich też byli Brauerowie. Szybki przelot do skorowidza nazwisk był strzałem w dziesiątkę! JEST!!! Salo! Otóż córka żorskiego restauratora Dawida Brauera wyszła za mąż w 1903 roku za Samuela Leo Brauera (tak się nazwiskowo żenili), który był synem… tu przeszły przeze mnie prądy, które tylko genealodzy zrozumieją, Salo Brauera z Niewiadomia! Masakra! Pierwszy raz, oficjalnie, nam się pojawił Salo! Pokazała się też jego żona Bertha z domu Juliusberger. Ja pierdziu! To były emocje!

Czyli jednak tu był! Czyli tu działał. Czyli moja baza danych jest niekompletna. Skoro pan Janek Delowicz go ujął, to musi być akt małżeństwa. Prask, pod wieczór napisałam maila do pana Janka, który odpowiedział po paru dniach, iż nie ma tego aktu. Dupa. Już wtedy, w połowie listopada wiedziałam, że czeka nas wizyta w Archiwum w Raciborzu. W międzyczasie jednak się zawzięłam. Nie może być tak, że chłopa nie ma nigdzie. Skoro był w tym Niewiadomiu jako właściciel gospody, skoro Delowicz go spisał, to Salo musi być przez Żydów gdzieś ujęty. Jednej nocy się zaparłam. Oczy napuchnięte od internetów, pełno kubków po herbacie, koty z wkurwem, że nie idę do łóżka, a ja sprawdzałam wszystkich Salo Brauerów, których mi pokazywała strona Jewishgen. Na twarz padałam, klikając na każdego dupka o tym imieniu i nazwisku. A sporo ich było, bo i imię typowe i nazwisko. Odciepywałam jednego za drugim. W końcu wlazłam w trupy, czyli groby. Jak zwykle dla siebie, sceptycznie weszłam w Konigshutte, czyli dzisiejszego Chorzowa. Klikam i widzę: Salo Brauer, zmarł w tym mieście w 1915 roku w wieku 60 lat. W uwagach: Samuel Leo Brauer. Dup! Skoro we uwagach jest Samuel Leo, a wiemy, że takowy był synem Salo z Niewiadomia, to daję se uciąć grzywkę do zera, że to nasz Salo. Kto bowiem był zazwyczaj wpisywany w uwagach? Ten, który zgłaszał zgon. A kto mógł zgłosić zgon, jak nie syn. To musi być nasz Salo! Po kija ten chłop pojechał do Konigshutte?

Chwila przerwy, bo mam jeszcze jedną kotkę, a ta jest już stara i ma swoje potrzeby lekowe i żywieniowe.

Mrużka nakarmiona i leki na tarczycę zaaplikowane. A Marcyni mi brak… Zero łez Małgosia – weź się w garść! Wracamy do Salo. Tej samej nocy napisałam na fejsbukowym forum GerSig, czyli grupie, która zajmuje się Żydami z byłych terenów niemieckich. Nieznani żydowscy znajomi z Ameryki podsyłali tropy. Pół świata żydowskiego zostało zaangażowane w szukanie Salo Brauera z maluśkiego Niewiadomia. W tym mój znajomy z Zabrza, który jest wybitnym fachowcem od Żydów zabrzańskich i stałym bywalcem Archiwum w KATO. To on został zobligowany do odszukania aktu zgonu Salo. A my z Kasią zaczęłyśmy przygotowywać się do wizyty w Archiwum w Raciborzu. Urlop został zaplanowany na 27 listopada. Tu będzie przerwa, bo styknie Wam na dziś emocji. Mnie zresztą też. Mogę jedynie powiedzieć, że dzięki tej wizycie ukazał nam się Salo globtroter, Salo łajza, Salo obieżyświat, Salo włóczykij, Salo koczownik, który nie potrafił nigdzie zagrzać miejsca. Salo, który do dziś ma prawo przesmradzać się po Niewiadomiu i nikt nie ma prawa ani jego (choć nie żyje) ani jego następców prawnych, a tacy żyją, przegonić.  Współczesna mapa pokazuje jak nasz szefunio z niewiadomskiej knajpy podróżował po Górnym Śląsku. Jak na przełom XIX i XX wieku to był niezły wyczyn. Nosiło go. Popatrzcie na mapę:

https://drive.google.com/open?id=1CI8rvSNB9yuA5dlj2PxC5AfOa4IqttWF&usp=sharing

Dalszy ciąg nastąpi, gdy mi się zachce. Teraz spadam, bo Płoszaj swoje prawa ma 😉 A na koniec drugiego dnia Bożego Narodzenia Semka mi się objawia z tematami żydowskimi w Trójce. Hmmmm… wkurwiać się, olać, czy słuchać? Dobrej nocy dla wszystkich 😉

Kategoria: Judaika | Możliwość komentowania Salo Brauer – górnośląski tułacz cz.1 została wyłączona
8 grudnia 2019

Piękni i młodzi – Dorothea Priester

Bardzo się spóźniam z opisaniem kolejnej postaci uchwyconej w Rybniku przez tajemniczego fotografa we wrześniu 1921 r. Ostatnimi czasy bardzo mnie absorbuje jeden Salo, który od 1894 r. ma prawo se latać po polach (i nie tylko) w Niewiadomiu.  Cała moja moc i wolne chwile są na niego skierowane. Przyrzeczenie jednak było. Obiecałam, że poznacie losy żydowskich nastolatków, więc dziś Salo idzie do kąta, a ja zabieram się za najważniejszą, według mnie, osobę na fotografii. Najważniejszą, bo to ona na niej króluje i dominuje. Przedstawiam Wam Theę, czyli Dorkę Priester.

Ta piękna i elegancka dziewczyna, zalotnie spoglądająca do przodu, urodziła się jako Dorothea 19 września 1905 roku w rodzinie Salo Priestera i Olgi z domu Leschcziner. W jej żyłach płynęła krew najważniejszych z ważnych. Dziadek ze strony mamy był przez spory okres czasu przewodniczącym gminy i miejskim radnym, jej tata, zarządzaniem gminy zajmował się aż do swej przedwczesnej śmierci w 1926 roku.

Gdy opisywałam jej młodszą siostrę Hertę ➡ http://szufladamalgosi.pl/piekni-i-mlodzi-herta-tulla-priester/, to już wspomniałam, iż rodzina Doroty była zamożna, typowo niemiecka i niewątpliwie w trakcie plebiscytu głosowała za pozostaniem Rybnika w państwie niemieckim. Dorota, wraz z Hertą i najmłodszym bratem Erichem, dorastała w miłości, dobrobycie, w małym śląskim miasteczku, uwodząc chłopaków. Coś ta dziołcha w sobie miała. Popatrzcie na nią dobrze. Jest w niej jakaś siła, czar, kokieteria. Była charakterna. Już samo umiejscowienie jej w samym środku grupy wiele mówi. Musiała być zawsze w centrum uwagi.

Dlatego też jej wybrankiem został najprzystojniejszy z przyjaciół – Fritz Aronade. Kto sobie chce przypomnieć jego tragiczne losy to niech kliknie ➡ http://szufladamalgosi.pl/piekni-i-mlodzi-fritz-aronade/

Możecie zapytać, skąd ta moja pewność, iż to była para. A ja Wam odpowiem: bo wiem i już. Wiem, bo mam inne zdjęcie, które ponownie pokazuję. Patrzcie!

I co? Chyba się już ze mną zgadzacie 😉 Tak obejmować się mogą tylko zakochani. Wczoraj, nasza noblistka mówiła o czułości. Tą nieśmiałą czułość pod parasolem widać na tym zdjęciu. Pierwsza młodzieńcza miłość jest bardzo silna, długo się o niej pamięta, ale też jak szybko przychodzi, tak szybko odchodzi. Już tu na Szufladzie kombinowałam, dlaczego tych dwoje nie zostało małżeństwem. Teorie mogą być dwie. Albo Fritz przestał kochać, albo Dorota. Skłaniam się bardziej ku temu, że to Dorka, czy też dla przyjaciół – Thea, znalazła nowy obiekt westchnień. Zanim jednak do tego doszło Fritz obdarowywał swoją ukochaną bukietami z bzów, zabierał na przechadzki po Rybniku, wielbił i adorował. Jeszcze dziewczęce rysy, ale już widać, że będzie z niej zgrabniara 🙂

A Thea brylowała w towarzystwie młodych ludzi, angażowała się w sprawy plebiscytowe i być może, już w tamtym czasie uznała, że starszy jedynie o rok Fritz jest dla niej za smarkaty. Wspomniałam ponownie o plebiscycie. Otóż, po głębokiej analizie postaci z poniższego zdjęcia, doszłam do wniosku, że Thea została uwieczniona wraz z grupą Niemców w trakcie tego, ważnego dla naszego regionu, wydarzenia. Jeśli mam rację, to trzeba przyznać, że dziewczyna nie należała do tych siedzących w kącie, czy też haftujących chusteczki na wyprawę ślubną. Była wyemancypowana.

Fotografia przedstawia barak w pobliżu dworca kolejowego, w którym przybywający na plebiscyt Niemcy otrzymywali karty meldunkowe. Ta pyzata dziewczyna z wielką kokardą, to musi być Thea. Głosowanie w Rybniku Niemcy wygrali, ale miasto i tak przypadło Polsce. Dlaczego ta nitka rodziny Priesterów zdecydowała się u nas pozostać dziś nie stwierdzimy. Zostali, zresztą jak wielu innych niemieckich Żydów, mimo utożsamiania się z kulturą niemiecką. Od lat forsuję teorię, że czuli się oni bardziej rybniczanami niż Niemcami. Dla Fritza Aronade i jego żony, a zarazem siostry Thei, okazało się to zgubne. Otóż właśnie. Zapewne już w czasach polskich młodzieńcza miłość zgasła. Thea, mając 21 lat, poślubiła w 1926 roku, o 7 lat starszego od siebie, Maxa Grauera.

Max pochodził z Goleszowa, którego żydowska społeczność należała do gminy w Skoczowie. Jako przedsiębiorca działał w Międzyrzeczu Górnym i Bielsku, po czym czmychnął na Górny Śląsk. W Rybniku, Max pojawił się w 1922 roku, bowiem wtedy, wraz ze swoim przyszłym „prawie szwagrem” został współwłaścicielem firmy spedycyjnej, przejętej od Siegfrieda Gadiela.

W 1923 r. świadkował na ślubie swego wspólnika w interesach, czyli Salomona Młynarskiego. Obydwaj byli powiązani z rodziną Gadiel, gdyż siostra Maxa Grauera – Erna, wyszła za mąż za syna Siegfrieda Gadiela. Z kolei Salomon Młynarski ożenił się z córką Siegfrieda – Hedwig. I na tym właśnie ślubie bawił się Max. Może wtedy poznał swą przyszłą żonę Dorotę z Priesterów? A może jego firma dostarczała np. nowe meble do domu Priesterów i tak wybuchło uczucie? Wiem, wiem, znowu mam odlot i za dużo fantazjuję 😉 Najbardziej prawdopodobne wydaje się zaaranżowanie ślubu przez mamę Thei. W sumie nieważne jak doszło do spotkania Doroty z kokardą z Maxem transportowcem. Ważne, że zawarli związek małżeński, na którym świadkował wujek Doroty – Maks Leschcziner oraz Samuel Młynarski. A odstawiony Fritz Aronade, albo ze złości, albo z miłości, po paru latach wziął sobie za żonę młodszą siostrę Doroty – Hertę Tullę.



Państwo Grauerowie prawdopodobnie krótko mieszkali przy Placu Wolności w Priesterowej kamienicy, po czym wyprowadzili się do Opawy. Firma spedycyjna Grauer i Młynarski po jakimś czasie umiejscowiła się przy dzisiejszej ulicy Miejskiej (w okresie międzywojennym Grażyńskiego). Rybniczanom powinnam dodać, iż było to w budynku, w którym do dziś ma siedzibę PTTK. Być może zagmatwam całą historię, ale muszę w tym momencie wspomnieć, iż dzięki sprzedaży tej nieruchomości krótko przed wybuchem wojny, cała rodzina Młynarskich zdołała w czasie wojny wyjechać, na lewych papierach, z Krakowa i pociągiem dotarła do Istambułu, a stamtąd do Palestyny.

Zanim jednak Młynarski sprzedał firmę wraz z budynkami, rozstał się ze wspólnikiem Maxem Grauerem. Dlaczego? Pojęcia nie mam. Zakładam, że powodem wyjazdu Grauerów były interesy Maxa w Opawie. Dorota z Priesterów, jej mąż Max Grauer oraz urodzony w Rybniku, w 1928 roku, synek Harry byli do 1939 r. na terenie Czechosłowacji. Wynika to z listy pasażerów, którzy 6 lipca 1939 r. wypłynęli na statku Duchess of Atholl z Liverpoolu do Montrealu. Na tej liście znalazłam całą rodzinę. Przypłynęli z Europy do Harwich, dotarli do Liverpoolu i w dalekiej Kanadzie znaleźli nową ojczyznę.

Ucieczka uratowała im życie. Gdyby zostali na terenie Czechosłowacji w Prostejowie, to tak jak siostra Maxa – Erna Gadiel, zapewne zginęliby w Terezinie. Gdyby zostali w Rybniku, być może spotkał by ich taki sam smutny los, jaki spotkał młodszą siostrę Doroty i jej męża Fritza Aronade. Zalotna Thea z kokardą, być może dzięki temu, że jej mąż Max, nie czując przywiązania do Rybnika ale czując co nadciąga, potrafił wsio sprzedać i zaczął się przemieszczać w kierunku odległym od nazizmu, ratując synka, żonę i siebie. Na pewno po wojnie Thea i Max szukali wieści o swych bliskich. Niestety, mama Thei zginęła w czasie wojny. Siostra Herta wraz z mężem Fritzem Aronade i córeczką Werą też. Przeżył jedynie brat Erich, który po wojnie wyemigrował do USA. W Teresienstadt w 1942 zginęła siostra Maxa – Erna. Jej córka Edith, została zamordowana w wieku 10 lat w obozie zagłady w Małym Trościeńcu koło Mińska. Wiekowego ojca Maxa spotkał podobny los.

W Kanadzie, jedyny syn Grauerów – Harry, skończył medycynę w 1954 roku i został psychiatrą. Jego obszarem zainteresowań były problemy psychiczne osób starszych. Jak napisano na klepsydrze, ten urodzony w Rybniku syn Thei, zrobił bardzo wiele dla ocalałych z Holokaustu, pracując prawie całe życie w Jewish General Hospital w Montrealu. Wspierał działania „Lekarzy bez granic”. Ponoć kochał swój letni domek we wschodnim Ontario, gdzie namiętnie pływał na kajaku i jeździł na rowerze. Zmarł w ubiegłym roku. Thea Priester dożyła w Kanadzie 98 lat. Zmarła w szpitalu w 2003 roku. Doczekała się 5 wnucząt i 7 prawnuków. Jej mąż Maximilian, rybnicki spedytor rodem z Goleszowa, odszedł z tego świata w 1986 r.
W zasadzie powinnam odszukać potomków, by posłać im zdjęcia Doroty, ale może sami się odezwą, jak już to było parę razy. Mam czas, poczekam 😉
Wszelkie informacje podaję na podstawie stron ancestry.com, geni.com, yairgil.com, dokumentów z AP w Raciborzu oraz starych gazet ze Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, zdjęcia ze zbiorów Miriam Glucksmann.

Kategoria: Judaika | Możliwość komentowania Piękni i młodzi – Dorothea Priester została wyłączona