8 grudnia 2019

Piękni i młodzi – Dorothea Priester

Bardzo się spóźniam z opisaniem kolejnej postaci uchwyconej w Rybniku przez tajemniczego fotografa we wrześniu 1921 r. Ostatnimi czasy bardzo mnie absorbuje jeden Salo, który od 1894 r. ma prawo se latać po polach (i nie tylko) w Niewiadomiu.  Cała moja moc i wolne chwile są na niego skierowane. Przyrzeczenie jednak było. Obiecałam, że poznacie losy żydowskich nastolatków, więc dziś Salo idzie do kąta, a ja zabieram się za najważniejszą, według mnie, osobę na fotografii. Najważniejszą, bo to ona na niej króluje i dominuje. Przedstawiam Wam Theę, czyli Dorkę Priester.

Ta piękna i elegancka dziewczyna, zalotnie spoglądająca do przodu, urodziła się jako Dorothea 19 września 1905 roku w rodzinie Salo Priestera i Olgi z domu Leschcziner. W jej żyłach płynęła krew najważniejszych z ważnych. Dziadek ze strony mamy był przez spory okres czasu przewodniczącym gminy i miejskim radnym, jej tata, zarządzaniem gminy zajmował się aż do swej przedwczesnej śmierci w 1926 roku.

Gdy opisywałam jej młodszą siostrę Hertę ➡ http://szufladamalgosi.pl/piekni-i-mlodzi-herta-tulla-priester/, to już wspomniałam, iż rodzina Doroty była zamożna, typowo niemiecka i niewątpliwie w trakcie plebiscytu głosowała za pozostaniem Rybnika w państwie niemieckim. Dorota, wraz z Hertą i najmłodszym bratem Erichem, dorastała w miłości, dobrobycie, w małym śląskim miasteczku, uwodząc chłopaków. Coś ta dziołcha w sobie miała. Popatrzcie na nią dobrze. Jest w niej jakaś siła, czar, kokieteria. Była charakterna. Już samo umiejscowienie jej w samym środku grupy wiele mówi. Musiała być zawsze w centrum uwagi.

Dlatego też jej wybrankiem został najprzystojniejszy z przyjaciół – Fritz Aronade. Kto sobie chce przypomnieć jego tragiczne losy to niech kliknie ➡ http://szufladamalgosi.pl/piekni-i-mlodzi-fritz-aronade/

Możecie zapytać, skąd ta moja pewność, iż to była para. A ja Wam odpowiem: bo wiem i już. Wiem, bo mam inne zdjęcie, które ponownie pokazuję. Patrzcie!

I co? Chyba się już ze mną zgadzacie 😉 Tak obejmować się mogą tylko zakochani. Wczoraj, nasza noblistka mówiła o czułości. Tą nieśmiałą czułość pod parasolem widać na tym zdjęciu. Pierwsza młodzieńcza miłość jest bardzo silna, długo się o niej pamięta, ale też jak szybko przychodzi, tak szybko odchodzi. Już tu na Szufladzie kombinowałam, dlaczego tych dwoje nie zostało małżeństwem. Teorie mogą być dwie. Albo Fritz przestał kochać, albo Dorota. Skłaniam się bardziej ku temu, że to Dorka, czy też dla przyjaciół – Thea, znalazła nowy obiekt westchnień. Zanim jednak do tego doszło Fritz obdarowywał swoją ukochaną bukietami z bzów, zabierał na przechadzki po Rybniku, wielbił i adorował. Jeszcze dziewczęce rysy, ale już widać, że będzie z niej zgrabniara 🙂

A Thea brylowała w towarzystwie młodych ludzi, angażowała się w sprawy plebiscytowe i być może, już w tamtym czasie uznała, że starszy jedynie o rok Fritz jest dla niej za smarkaty. Wspomniałam ponownie o plebiscycie. Otóż, po głębokiej analizie postaci z poniższego zdjęcia, doszłam do wniosku, że Thea została uwieczniona wraz z grupą Niemców w trakcie tego, ważnego dla naszego regionu, wydarzenia. Jeśli mam rację, to trzeba przyznać, że dziewczyna nie należała do tych siedzących w kącie, czy też haftujących chusteczki na wyprawę ślubną. Była wyemancypowana.

Fotografia przedstawia barak w pobliżu dworca kolejowego, w którym przybywający na plebiscyt Niemcy otrzymywali karty meldunkowe. Ta pyzata dziewczyna z wielką kokardą, to musi być Thea. Głosowanie w Rybniku Niemcy wygrali, ale miasto i tak przypadło Polsce. Dlaczego ta nitka rodziny Priesterów zdecydowała się u nas pozostać dziś nie stwierdzimy. Zostali, zresztą jak wielu innych niemieckich Żydów, mimo utożsamiania się z kulturą niemiecką. Od lat forsuję teorię, że czuli się oni bardziej rybniczanami niż Niemcami. Dla Fritza Aronade i jego żony, a zarazem siostry Thei, okazało się to zgubne. Otóż właśnie. Zapewne już w czasach polskich młodzieńcza miłość zgasła. Thea, mając 21 lat, poślubiła w 1926 roku, o 7 lat starszego od siebie, Maxa Grauera.

Max pochodził z Goleszowa, którego żydowska społeczność należała do gminy w Skoczowie. Jako przedsiębiorca działał w Międzyrzeczu Górnym i Bielsku, po czym czmychnął na Górny Śląsk. W Rybniku, Max pojawił się w 1922 roku, bowiem wtedy, wraz ze swoim przyszłym „prawie szwagrem” został współwłaścicielem firmy spedycyjnej, przejętej od Siegfrieda Gadiela.

W 1923 r. świadkował na ślubie swego wspólnika w interesach, czyli Salomona Młynarskiego. Obydwaj byli powiązani z rodziną Gadiel, gdyż siostra Maxa Grauera – Erna, wyszła za mąż za syna Siegfrieda Gadiela. Z kolei Salomon Młynarski ożenił się z córką Siegfrieda – Hedwig. I na tym właśnie ślubie bawił się Max. Może wtedy poznał swą przyszłą żonę Dorotę z Priesterów? A może jego firma dostarczała np. nowe meble do domu Priesterów i tak wybuchło uczucie? Wiem, wiem, znowu mam odlot i za dużo fantazjuję 😉 Najbardziej prawdopodobne wydaje się zaaranżowanie ślubu przez mamę Thei. W sumie nieważne jak doszło do spotkania Doroty z kokardą z Maxem transportowcem. Ważne, że zawarli związek małżeński, na którym świadkował wujek Doroty – Maks Leschcziner oraz Samuel Młynarski. A odstawiony Fritz Aronade, albo ze złości, albo z miłości, po paru latach wziął sobie za żonę młodszą siostrę Doroty – Hertę Tullę.



Państwo Grauerowie prawdopodobnie krótko mieszkali przy Placu Wolności w Priesterowej kamienicy, po czym wyprowadzili się do Opawy. Firma spedycyjna Grauer i Młynarski po jakimś czasie umiejscowiła się przy dzisiejszej ulicy Miejskiej (w okresie międzywojennym Grażyńskiego). Rybniczanom powinnam dodać, iż było to w budynku, w którym do dziś ma siedzibę PTTK. Być może zagmatwam całą historię, ale muszę w tym momencie wspomnieć, iż dzięki sprzedaży tej nieruchomości krótko przed wybuchem wojny, cała rodzina Młynarskich zdołała w czasie wojny wyjechać, na lewych papierach, z Krakowa i pociągiem dotarła do Istambułu, a stamtąd do Palestyny.

Zanim jednak Młynarski sprzedał firmę wraz z budynkami, rozstał się ze wspólnikiem Maxem Grauerem. Dlaczego? Pojęcia nie mam. Zakładam, że powodem wyjazdu Grauerów były interesy Maxa w Opawie. Dorota z Priesterów, jej mąż Max Grauer oraz urodzony w Rybniku, w 1928 roku, synek Harry byli do 1939 r. na terenie Czechosłowacji. Wynika to z listy pasażerów, którzy 6 lipca 1939 r. wypłynęli na statku Duchess of Atholl z Liverpoolu do Montrealu. Na tej liście znalazłam całą rodzinę. Przypłynęli z Europy do Harwich, dotarli do Liverpoolu i w dalekiej Kanadzie znaleźli nową ojczyznę.

Ucieczka uratowała im życie. Gdyby zostali na terenie Czechosłowacji w Prostejowie, to tak jak siostra Maxa – Erna Gadiel, zapewne zginęliby w Terezinie. Gdyby zostali w Rybniku, być może spotkał by ich taki sam smutny los, jaki spotkał młodszą siostrę Doroty i jej męża Fritza Aronade. Zalotna Thea z kokardą, być może dzięki temu, że jej mąż Max, nie czując przywiązania do Rybnika ale czując co nadciąga, potrafił wsio sprzedać i zaczął się przemieszczać w kierunku odległym od nazizmu, ratując synka, żonę i siebie. Na pewno po wojnie Thea i Max szukali wieści o swych bliskich. Niestety, mama Thei zginęła w czasie wojny. Siostra Herta wraz z mężem Fritzem Aronade i córeczką Werą też. Przeżył jedynie brat Erich, który po wojnie wyemigrował do USA. W Teresienstadt w 1942 zginęła siostra Maxa – Erna. Jej córka Edith, została zamordowana w wieku 10 lat w obozie zagłady w Małym Trościeńcu koło Mińska. Wiekowego ojca Maxa spotkał podobny los.

W Kanadzie, jedyny syn Grauerów – Harry, skończył medycynę w 1954 roku i został psychiatrą. Jego obszarem zainteresowań były problemy psychiczne osób starszych. Jak napisano na klepsydrze, ten urodzony w Rybniku syn Thei, zrobił bardzo wiele dla ocalałych z Holokaustu, pracując prawie całe życie w Jewish General Hospital w Montrealu. Wspierał działania „Lekarzy bez granic”. Ponoć kochał swój letni domek we wschodnim Ontario, gdzie namiętnie pływał na kajaku i jeździł na rowerze. Zmarł w ubiegłym roku. Thea Priester dożyła w Kanadzie 98 lat. Zmarła w szpitalu w 2003 roku. Doczekała się 5 wnucząt i 7 prawnuków. Jej mąż Maximilian, rybnicki spedytor rodem z Goleszowa, odszedł z tego świata w 1986 r.
W zasadzie powinnam odszukać potomków, by posłać im zdjęcia Doroty, ale może sami się odezwą, jak już to było parę razy. Mam czas, poczekam 😉
Wszelkie informacje podaję na podstawie stron ancestry.com, geni.com, yairgil.com, dokumentów z AP w Raciborzu oraz starych gazet ze Śląskiej Biblioteki Cyfrowej, zdjęcia ze zbiorów Miriam Glucksmann.

Kategoria: Judaika | Możliwość komentowania Piękni i młodzi – Dorothea Priester została wyłączona
10 marca 2019

Piękni i młodzi – Herta Tulla Priester

Zapewne pamiętacie, że obiecałam opisać losy pięknych i młodych uchwyconych przez fotografa na zdjęciu przesłanym mi przez panią Miriam Glucksmann. Tym, którzy nie pamiętają podaję link, by mogli sobie przypomnieć  ➡ http://szufladamalgosi.pl/piekni-i-mlodzi-cz-1/

Na wszelki wypadek pokazuję jeszcze raz tą fotografię, gdyby komuś nie chciało się klikać. Widać na nim dwunastu nastolatków w jakimś rybnickim ogrodzie. Zakładam, że to rok 1921, bowiem wszystkie inne przesłane zdjęcia są mniej więcej z tego roku – jakże ważnego dla naszego miasta.

Ciocia pani Miriam podpisała osoby, które widać w ogrodzie. Z dwunastu osób znam losy dziesięciu. Czyli dwie będą bez dalszej historii. Dwie dziewczyny są opisane enigmatycznie, jako „niania od Priesterów” oraz jako „?”. 

Oto więc przed wami od lewej do prawej: Tulla (oficjalnie Herta) Priester, Ilse Silbiger, Lore Priester, Otto Apt, Thea (Dorothea) Priester, Fritz Aronade, następnie „?”, i z boku Ilse Glücksmann oraz jej brat Alfred Glücksmann. Na kocyku kucnęli: niania od Priesterów, Ernst Gallus oraz Lotte (Charlotte) Priester.

By nie gmatwać swoim czytelnikom, postanowiłam zacząć od dziewczynki stojącej najbardziej z lewej strony, czyli Herty Priester zwanej Tullą. Niestety, będzie smutno. Gdy się patrzy na dziewczęcą jeszcze buzię tej dwunastolatki, nieśmiało złożone ręce, ogromną kokardę, wyhaftowane kwiaty na sukience, to widać, że wiekiem jeszcze nie za bardzo pasuje do reszty, która już zapewne myśli gdzie i kiedy by się całować. 

Tulla urodziła się w lipcu 1909 r. przy Breitestrasse. Jej tatą był Salo Priester, jeden z bogatszych i ważniejszych Żydów w ówczesnym Rybniku, zaś mamą Olga, córka Noah Leschczinera. Była więc Tulla, przy urodzeniu nazwana Hertą Minną, dziewczynką, która miała w sobie krew dwóch ważnych rodów kupieckich. Jej dziadek po kądzieli to była naprawdę ważna persona w Rybniku. Szef gminy żydowskiej, rajca miejski, właściciel wielu posesji, paru kamienic i sklepów. Jej tata, również ważny ktoś – członek zarządu gminy, szanowany kupiec. Mama – Olga, po swym ojcu Noah, odziedziczyła smykałkę to handlu. Dziewczynka, wraz ze swoim starszym rodzeństwem, na pewno dorastała w dobrobycie. Miała o 4 lata starszą siostrę Dorotheę (też na zdjęciu) i o rok starszego brata Ericha. Jego na fotce nie ma, ale ja sobie tak myślę, że może to jemu wsadzono w łapki aparat, by cyknął przyjaciół… Kto wie… W końcu był już po bar micwie, więc był dorosły 😉 

Rodzice Tulli, Doroty i Eryka, pobrali się w 1904 r. Byli niemieckimi Żydami, na pewno w plebiscycie głosowali za tym krajem. I choć Rybnik przypadł Polsce, to zdecydowali się zostać w Rybniku. Może nie udało im się sprzedać majątku, a może uznali, że Rybnik ważniejszy niż jakiekolwiek państwo. Zostali. Mieli kamienicę przy Szerokiej, czyli dzisiejszej Sobieskiego, gdzie prawdopodobnie rodziły się ich dzieci oraz przy Placu Wolności. Taki off topic w tym momencie zrobię. Kamienice te w latach 90-tych XX wieku odzyskała córka Eryka Priestera, czyli bratanica naszej bohaterki. Po iluś tam latach obie sprzedała.

Wracajmy jednak tu Tulli i zdjęcia. Gdy przyjrzycie się dokładnie i puścicie wodze fantazji, jak ja to w tej chwili robię, to zauważycie, że to siostra tej dziewczynki w białych rajtuzach jest najbardziej znaczącą postacią w całej grupie. Thea, bo tak ją zwali, stoi obok Fritza Aronade. I to ta para ma się ku sobie. On przystojniak, wówczas siedemnastolatek,  Thea rok młodsza, najbardziej zalotna, z przepiękną ciemną kokardą we włosach, eleganckim naszyjnikiem, w sukience dla dojrzałych panien. Już nie dziecko, a kobieta, która pozwala na to, by Fritz niedbale ją obejmował. Na razie nie pokażę wam zdjęcia tej pary, które jednoznacznie świadczy o tym, że wówczas mieli się ku sobie. Dla Fritza, potomka z równie wyśmienitej rodziny Aronadych, Tulla była siuśką. Gdzie tam taki młodzieniec myślał o niej jako o partnerce na życie. Kochał się w jej siostrze. To pewne. Los jednak sprawił, że stało się inaczej. Zanim jednak do tego doszło, rodzeństwo Priesterów straciło w 1926 r. tatę. Salo zmarł w Rybniku w wieku 48 lat, zostawiając cały swój majątek Oldze z Leschczinerów oraz dzieciom. Interesami zajęła się żona. Domyślam się, że nad wszystkimi geszeftami czuwał też dziadek Noah, bo skoro i Olga i Tulla (Herta) już wcześniej gubiły zwykłe karty cyrkulacyjne, to może i w interesach musiał je ktoś kontrolować.

No i teraz lecę po bandzie i zaczynam se wymyślać :mrgreen: , choć wiele w tym co napiszę jest prawdy. W Rybniku pojawia się nieznany nikomu Max Grauer z Goleszowa. Zaczyna prowadzić firmę transportową. Starsza siostra naszej Tulli zakochuje się od pierwszego wejrzenia 😉 Co tam przystojniak Fritz Aronade, który nie potrafił się jednoznacznie określić. Thea przyjmuje oświadczyny Maxa i wychodzi za niego za mąż olewając spadkobiercę firmy „Jonas Aronade”. Fryderyk przystojniak zostaje na lodzie! Dotknięty w swej męskości, chcąc zrobić na złość swej byłej miłości, zwraca po jakimś czasie swe oczy w stronę jej młodszej siostry, która w międzyczasie wyrosła na piękną kobietę. Oświadcza się i żeni z Tullą (Hertą). Ona ma wtedy 22 lata, on 27. Świadkami na ślubie są dziadek panny młodej, wiekowy już Noah Leschcziner oraz kupiec Martin Kornblum.

Teoretycznie mogłabym założyć, że to Fritz zakochał się w Tulli, zostawiając swą młodzieńczą miłość, czyli Dorotheę. Fakty w postaci dokumentów, wskazują jednoznacznie, że to Dorka pierwsza wyszła za mąż w 1926 r., biorąc sobie o kilka lat starszego Maxa Grauera. Uważam, że Fritz cierpiał. Jak odcierpiał 5 lat, to  wziął sobie za żonę młodszą Priesterównę. Tą od białych rajstop. Po roku, urodziła im się, w przepięknym mieszkaniu przy ulicy Zamkowej, jedyna córeczka Wera.

Herta Minna, zwana Tullą, na pewno żyła w dostatku. Oczywiście jeśli mamy na myśli dostatek na poziomie pipidówy, jaką był Rybnik. Choć, jako małolata pracowała jako pomoc kuchenna w Breslau. Jej mąż, po jakimś czasie został współwłaścicielem całego majątku Aronadych, a to było dość sporo. O Fryderyku (Fritzu) nie będę teraz pisać, bo on będzie mieć swoją odrębną opowieść. Wracam do Tulli. Myślę, że nie pracowała, tylko zajmowała się córeczką. Piotr Rakowski, rybnicki poeta oraz badacz historii naszych Żydów w 1997 r. napisał w Gazecie Rybnickiej artykuł pt. „Widziałam płonącą synagogę”. W artykule jest sporo błędów, które zapewne wynikały z ówczesnego stanu wiedzy pana Piotra. Dziś wiemy o wiele więcej. Jednak, to P. Rakowski dotarł do rodziny Motyków, która mieszkała w kamienicy Aronadych i znała zarówno Fritza, jego żonę oraz córeczkę Werę. Według Rakowskiego malutka Wera była po wybuchu wojny ukrywana w Rybniku przez jakiś czas. Gdy miała ok. 8 lat, ktoś doniósł na Gestapo i po dziewczynce oraz jej mamusi wszelki ślad zaginął. Z kolei według różnych stron genealogicznych moja bohaterka – Tulla (Herta) Aronade, z domu Priester, dwunastolatka ze zdjęcia powyżej, zarazem mamusia Wery, zginęła w Treblince. Czy to była Treblinka, czy Bełżec, czy Birkenau, nie ma znaczenia. Tulla nie przeżyła wojny. Została zamordowana mając ciut ponad 30 lat. Być może zanim dotarła do któregoś z miejsc zagłady wykończyły ją nerki, gdyż od dziecka na nie chorowała. O jej mężu na razie nie piszę niczego więcej. Bądźcie cierpliwi. On tu musi mieć swoją osobną szufladę, bo to ważna dla Rybnika postać. 

Tyle na temat Herty, czy też Tulli Priester, która wyszła za mąż za Fryderyka Aronade. Te miłosne perypetie pozmyślałam, ale z drugiej strony, czyż tak nie mogło być? Mogło. Nie wiem, czy skumaliście genealogiczne zawiłości, bo dla mnie są one proste, ale dla innych niekoniecznie. Podsumowując więc: Tulla na zdjęciu ma 12 lat, jej starsza siora ma się w 1921 r. ku Fritzowi, ale ostatecznie to małolata Tulla w 1931 r. wychodzi za niego za mąż, bo starsza Thea 5 lat wcześniej bierze za męża „zewnętrznego” Maxa (15 lat od niej starszego). Czy Thea i jej mąż przeżyją wojnę poczytacie w następnych odcinkach. 

Addendum. Po wojnie, Eryk Priester poszukiwał swej siostry Herty (Tulli) i matki Olgi. Bezskutecznie 😥 

Kategoria: Judaika | 3 komentarze do Piękni i młodzi – Herta Tulla Priester