30 grudnia 2018

Dreams come true no.2

Idzie nowy!!! Oby był tak rewelacyjny jak ten, który powoluśku dobiega końca. Za oknem se pada deszczyk spłukując śląskie syfy i brudy, a ja z rozrzewnieniem myślę o tych 364 dniach, które za nami. To był bardzo dobry czas.

Marzenia się spełniły 😀 W mijającym roku wreszcie rybniccy Żydzi znaleźli właściwe upamiętnienie. To, jak ich pokazano i przedstawiono na wystawie stałej w Domu Pamięci Żydów Górnośląskich w Gliwicach przeszło moje najśmielsze oczekiwania. 13 grudnia, czyli dzień otwarcia wystawy był jednym z ważniejszych, o ile nie najważniejszy dla mnie w 2018 roku. Warszawska konfa była taka bardziej osobista, taka moja, a wystawa jest o nich i dla nich. Dla tych wszystkich, o których przez lata nie pamiętano, których pomijano w historii Rybnika i Śląska, których deprecjonowano i niejednokrotnie po wojnie szkalowano. W moim mieście miejsce dla rybnickich Żydów się nie znalazło, ale Gliwice przyjęło ich godnie i tak samo upamiętniło. Na wystawie znalazła się nasza synagoga, cmentarz żydowski, 3 nasi rabini (Fraenkel, Braunschweiger i Rosenthal), historia ochronki, dwa rody przedsiębiorców (Haase i Müller), tragedia Rudolfa Haase, o której pisałam jakiś czas temu:  ➡ „Haase epopeja – śmierć Rudolfa cz.7). 

Pokazano przepiękne świeczniki z naszej synagogi fundowane przez Louise Haase – żonę Ferdynanda. Na multimedialnym ekranie zwiedzający zobaczą fotografie rodziny Manneberg – no cud, miód i malina! 

W części dotyczącej Zagłady można zobaczyć zdjęcia Marysi i Jasia Radoszyckich, o których pisałam w poście  ➡ „Nie nasi, a nasi”, a także fotografię Charlotty Rosenberg. Lotka, bo tak ją nazwałam, też ma u mnie swoją szufladkę pamięci  ➡ „Po tej Lotce zostało tylko zdjęcie”. Dziś, rybniczanie – Charlotta, jak i Jaś z Marysią są upamiętnieni w Gliwicach.

Marzenie o upamiętnieniu moich Żydów się spełniło. Jeszcze raz dziękuję wszystkim, którzy się do tego przyczynili, czyli Gliwicom, jako miastu, całemu Domowi Pamięci Żydów Górnośląskich, kuratorce wystawy pani Bożenie Kubit, projektantom wystawy, konsultantom, sponsorom oraz moim potomkom, którzy wyrazili zgody na publikację ich rodzinnych zdjęć. 

Spełnia się też kolejne marzenie, bowiem moja Dusia, moja  ➡ „Ja siama” właśnie w tym cudownym gliwickim Domu, gdzie są moi Żydzi, zaczyna pracę. Będzie łączyć rodzime muzeum z muzeum zza miedzy, czy też dawnej granicy. Jak zwykle w takich momentach wali mi w dekiel, a rzić rośnie od chwolby  :mrgreen: 

A w nowy rok wchodzę z drżeniem każdego kawałka mojego ciała i rozumu i duszy… Next dream will come true! I to taki dream z tych na samych wierchu dreamów  😆 Taka Czomolungma marzeń. I znowu tym świętym Mikołajem spełniającym marzenia jest friend Olutka.

Choć, jak może niektórzy wiedzą ja nie latam, bo się tego panicznie boję, to jednak, jak to śpiewał R.Kelly: „I belive I can fly”. 

 

There are miracles in life I must achieve, But first I know it starts inside of me, ho oh. No tak, są cuda w życiu, do których muszę dążyć i które muszę osiągnąć. I tym cudem, który ma się w lutym wydarzyć jest Izrael! Yes! Yes! Yes! – jak to kiedyś wykrzyczał jeden klasyk (tfu, tfu – polityk). Lecę, by zobaczyć to, co widziała już w tym roku moja Dusia. Wiszą i powiewają mi groty, bazyliki, kościoły, Jordany czy Kany Galilejskie. Jadę zobaczyć Jerozolimę z jej Ścianą Płaczu i grób jednego Oskara, od którego się u mnie wszystko, ponad 20 lat temu, zaczęło. 

Jeszcze nie wiem jak się wymknę wycieczce i pobiegnę na grób Schindlera, ale coś wykombinuję. Jeszcze też nie wiem, jak przeżyję lot, ale może trzy tablety relanium mi pomogą  :mrgreen: Byleby nas nie zestrzelili nad morzem, bo chcę mieć grób. I belive I can fly, bo muszę zobaczyć Morze Martwe. 

I believe I can touch the sky, bo muszę zobaczyć się z moimi Mannebergami, których ponad 4 lata temu tak żegnałam w Rybniku łykając łzy.

Na razie rozwinęłam wielką mapę małego kraju na podłodze i wiem, że if I can see it, then I can do it. 

Betlejem, Jerozolima, Yad Vashem, Mur Zachodni, w który muszę włożyć karteczkę, Stara Jaffa, Tel Aviv, pustynia Negew, Masada, Jerycho, Nazaret, Hajfa, ogrody Bahaitów, Akka plus wiele innych miejscówek, takich, o których muszę doczytać, by nie wyjść na durnia. Tu mam na myśli choćby jakąś Górę Kuszenia Jezusa (?), Pole Pasterzy (??), Grotę Mleczną (???), drzewo sykomora (daję 4 znaki zapytania, bo kompletnie nie kumam co ma jakiś figowiec z religią). No i tam parę jeszcze inkszych Emmausów. 

Tymczasem pyrsk ludkowie! Wracam do mapy, przewodników i marzeń. Życzę Wam, by cuda się przydarzały, a 2019 rok był pełen dobrych wrażeń i pełnych portfeli, a zdrowie Was nie opuszczało. If we just spread our wings we can fly.

Kategoria: Judaika, Rybnik | 4 komentarze do Dreams come true no.2
26 marca 2018

O żydowskiej ochronce w Rybniku i związanej z nią rodzinie Katzów cz.2

Wracam do opowieści o żydowskiej ochronce w Rybniku (cz. 1 ➡ tu) i pracującej w niej przez ponad ćwierć wieku parze, czyli Leopoldzie i jego żonie Betty Katz. Co prawda, to on – Leopold szefował placówce, ale dla mnie to jego żona będzie główną bohaterką tego wpisu. Pierwszy raz o Betty opowiadałam w naszym muzeum przy okazji Dnia Kobiet. Dzięki temu w najnowszym wydaniu Gazety Rybnickiej jest wzmianka o tej niezwykłej kobiecie. Należy się jej to wspomnienie.

Betty pochodziła z miasta Posen, czyli Poznania. Tam przyszła na świat w 1872 r. Skończyła seminarium nauczycielskie i najprawdopodobniej w Lesznie poznała swego przyszłego, starszego o 8 lat, męża Leopolda Katza, również nauczyciela. Być może tam się pobrali. Zanim Leopold Katz objął kierownictwo w sierocińcu w Rybniku, przez jakiś czas pracował w pobliskim Ratibor. Do naszego miasta przeprowadzili się wiosną 1894 r. Ciekawostką jest, iż by Leopold mógł zostać dyrektorem placówki, musiał mieć żonę, która miała mu pomagać w pracach wychowawczych oraz administracyjnych. Betty nadawała się do tego idealnie, o czym świadczy jej całe późniejsze życie. Para zamieszkała na terenie sierocińca i po jej kierownictwem ochronka stała się nowoczesnym, przyjaznym dla podopiecznych i ważnym miejscem na mapie nie tylko Rybnika.

Sam Leopold, oprócz pracy zawodowej, angażował się w życie społeczne miasta, gdyż był przez pewien okres rajcą miejskim. Niewątpliwie świadczy to o jego znaczeniu i popularności.

Dwa lata po przyjeździe do Rybnika parze urodził się pierworodny syn Lothar, a w 1898 r. Günther.

Chłopcy wychowywali się i dorastali na terenie ochronki wraz z dziećmi, którym los zabrał rodziców. Wszystko szło swoim trybem, czasem lepiej, czasem gorzej, czyli tak jak to zwykle w życiu bywa. Aż do momentu Wielkiej Wojny, którą ludzie tak onegdaj nazywali, nie przypuszczając, że może wybuchnąć jeszcze większa wojna. Młodziutki syn Betty i Leopolda, czyli Günther został powołany do armii niemieckiej. A może sam się zaciągnął? Nie da się tego dziś ustalić. Można za to ustalić, iż zginął pod koniec wojny, tj. 23 sierpnia 1918 roku na terenie Macedonii. Miał zaledwie 18 lat. Ogromna tragedia dla rodziców. Chcąc zachować pamięć o swym synu wmurowali w sierocińcu tablicę pamiątkową oraz założyli specjalny fundusz nazwany jego imieniem (Günther Katz-Stiftung), w wysokości 3 tys. marek. Fundusz ten miał być przeznaczony dla zdolnych uczniów rybnickiego gimnazjum. Na szczęście drugi z synów żył i zgodnie z marzeniami studiował medycynę.

Niestety, koniec odległej od Rybnika wojny, to nie był koniec dramatów, z którymi musiała się zmierzyć rodzina Katzów. Choć Wielka Wojna nas, jako regionu, zbytnio nie dotknęła, to wnet miały do nas dotrzeć te małe, rodzinne, domowe wojenki, przez które dyrektor i jego żona musieli po 28 latach opuścić miasto, które pokochali. Musieli zostawić dom rodzinny, dom, w którym pomagali potrzebującym dzieciom i społeczność, z którą się zżyli. Takie pstryknięcie palcami i zmieniły się granice. Szastu prastu, pozamiatane. Tu Polacy, tam Niemcy. Starszy, czyli ten jedyny żyjący, syn miał już praktykę lekarską w przepięknym śląskim mieście Beuthen, więc rodzice postanowili tam na jakiś czas osiąść. Przedtem jednak fundusz Günther Katza przenieśli do miasta, które nadal było niemieckie. Z pieniędzy mogły korzystać dzieci z raciborskiego gimnazjum.

W Bytomiu Katzom urodził się wnuk, o czym powiadamiał ich syn – pan doktor Lothar Katz wraz z żoną Gertrud.

I tam zapewne Betty zaczęła myśleć o nowej pracy. Nie mogła siedzieć bezczynnie, a na bycie jedynie babcią chyba się jeszcze było dla niej za wcześnie. To według mnie była kobieta, która musiała pracować dla innych, dla słabszych, potrzebujących. Być może dzięki znajomościom, które zawiązała jeszcze będąc w Rybniku, wyjechała wraz z mężem do Berlina, by zatrudnić się w ośrodku dla ociemniałych. Myślę, że praca pomagała jej zapomnieć o śmierci syna na wojnie oraz o tym, że musiała zostawić Rybnik, sierociniec, dzieci, którymi się z mężem opiekowali, przyjaciół, dom i wszystko inne co zdążyli pokochać mieszkając tyle lat w małym śląskim, zielonym miasteczku.

W Berlinie niestety nadeszła kolejna tragedia. Krótko po tym, jak małżonkowie się urządzili, w wieku 62 lat zmarł Leopold. 18 października 1926 r. został pochowany na cmentarzu żydowskim Weissensee.

Betty na pewno rzuciła się w wir pracy. Została dyrektorem ośrodka dla ociemniałych w Berlinie-Steglitz. Początkowo miała 30 podopiecznych, po rozbudowie placówki potrzebujących pomocy było 50. Zarządzała też personelem medyczno-administracyjnym, który wraz z nią pracował nawet, gdy do władzy doszli naziści. Jesienią 1941 r. ośrodek dla niewidzących został przejęty przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy, a 19 listopada 1941 r. wszyscy mieszkańcy oraz personel musieli opuścić dom przy Wrangelstraße. Betty, wraz z ociemniałymi, którymi się opiekowała, została przesiedlona do tzw. punktu zbiorczego w Weissensee. Jako 621. znalazła się na skrupulatnie napisanej liście do wysyłki. Na liście znalazło się 1013 osób. Również Katz, geb. Falk, Betty Sara, ohne Beruf. Bez zawodu napisano. Bo jak Żydówka mogła mieć zawód?

Transport odjechał do obozu koncentracyjnego Theresienstadt 14 września 1942 r. Kilka dni przedtem Betty została zmuszona do sprzedaży swojego domu za bezcen. Dzięki różnym koneksjom, jeszcze przed 1940 r., udało jej się załatwić wizy amerykańskie dla swojego syna i jego rodziny. Amerykanie młodego lekarza jeszcze zaakceptowali, ale starszej pani już nie. Betty w obozie przeżyła ponad półtora roku. Zginęła w wieku 72 lat – 6 czerwca 1944 r. Całe swoje życie poświęciła potrzebującym, więc jestem przekonana na 100%, że i w obozie pomagała innym na tyle, na ile umiała.

Kilka lat temu, przed dawnym żydowskim ośrodkiem dla ociemniałych w Berlinie-Steglitz wmurowano w chodnik wiele Stolpersteinów. Jeden upamiętnia Betty Katz, kobietę wyzwoloną, wyedukowaną, empatyczną, społeczniczkę, tą, która do końca była z potrzebującymi, a przede wszystkim matkę, która zdołała uratować syna, dzięki czemu gdzieś tam, w okolicach Nashville, mieszkają ci, którzy noszą jej krew.

Ten poniższy rysunek, przedstawiający Betty, namalował syn Lothar w 1936 r. Pochodzi ze strony:  ➡ https://www.stolpersteine-berlin.de/de/biografie/5904

Betty nie ma swojego grobu, niech więc choć ten rybnicki wpis i berliński „Kamień pamięci” będą o niej przypominać.

A co stało się z ochronką, w której Betty przez tyle lat pracowała z mężem? No cóż. Po nastaniu Polski, Gmina Izraelicka w Katowicach uznała, że utrzymywanie sierocińca jest zbyt drogie i sprzedała budynek władzom państwowym, które urządziły w nim szkołę rolniczą. Po wojnie była w nim szkoła muzyczna, a 10 lat temu, miejsce gdzie przez 28 lat pracowali i mieszkali Katzowie zostało rozwalone i zniknęło.

Źródła:

Statistik und Deportation der jüdischen Bevölkerung aus dem Deutschen Reich, czyli strona  ➡ http://www.statistik-des-holocaust.de/list_ger_ber_gat2.html

https://www.stolpersteine-berlin.de/de/biografie/5904

Wikipedia (fot. Stolperstein Betty Katz), artykuł Marka Czaplińskiego „Sierociniec żydowski w Rybniku w latach 1893-1922”

Wycinki z prasy (Ostdeutsche Morgenpost) nadesłane przez pana Piotra Hnatyszyna z Muzeum w Zabrzu ( DZIĘKUJĘ!), Archiwum Państwowe w Katowicach i Raciborzu

Moje własne przekopki i wykopki internetowe

Kategoria: Judaika, Rybnik | Możliwość komentowania O żydowskiej ochronce w Rybniku i związanej z nią rodzinie Katzów cz.2 została wyłączona
29 maja 2017

Dawni rybniccy radni

Parę dni temu obchodziliśmy Dzień Samorządu Terytorialnego. Takie ogólne śmoje-boje, bo w naszym kraju lubimy wymyślać święta  😉 By było śmieszniej dzień ten ma patronkę katolicką. A mnie, ten dzień skojarzył się jednoznacznie: do 1918 r. mieliśmy w Rybniku wielu radnych wyznania izraelickiego, o których dziś nie pamiętamy. Pracowali dla miasta za friko, bo kiedyś tak było. Patronki nie potrzebowali :mrgreen:  Wtedy bycie rajcą nobilitowało. Być może też się kłócili, może też atakowali, kto wie. Znając jednak solidarność żydowską i pracowitość niemiecką, to dla nich – jako niemieckich Żydów, służących swej małej ojczyźnie jakim był Rybnik, najważniejsze było miasto. Przynajmniej tak mi się wydaje i tak se to w głowie poukładałam.

Nasz niemiecki, ale o polskich inklinacjach, kronikarz – Artur Trunkhardt w Dziejach Rybnika podaje takie informacje (znani mi Żydzi podkreśleni):

Najznamienitsi ze znamienitych. Najbogatsi z bogatych. Najbardziej pracowici z pracowitych.

Choćby pierwsi z brzegu – trzech Haasych, czyli Ferdynand, jego syn Julius i wnuk Felix. Niejednokrotnie już tu pisałam co im nasze miasto zawdzięcza. Nie chcąc się powtarzać, zachęcam do sięgnięcia do starszych szufladek.

Kolejni dwaj. Hermann Müller i jego syn Zygfryd – właściciele rybnickiego browaru. Bogacze jak na Rybnik, ale czynnie angażujący się w sprawy miasta.

Kilku Schäfferów też kronikarz wymienił.

Fabian Leuchter, hurtownik, po latach jego syn będzie prowadzić kino.

Noah Leschcziner, kupiec, którego kamienice budzą zachwyt do dziś, też rajcował. Pisałam już o nim  ➡ tu

Dalej, Josef Altmann – destylator, właściciel okazałej kamienicy na Rynku. Jego potomkom decyzja o przyznaniu Rybnika Polsce nie przypadła do gustu i wyjechali do Niemiec.

Kolejny ważny radny, zarazem zasłużony pedagog, pracujący z sierotami w żydowskim przytułku – dr Katz. On też opuścił nasze miasto. Jego postać zasługuje na głębsze badania.

Abraham Prager – kupiec, który nie tylko służył miastu radą i działaniami samorządowymi, ale i wykładał swoją własną kasę na wiele przedsięwzięć. Jak choćby na cegłę, z której wybudowano powyżej pokazaną ochronkę. A cegły tej poszło sporo.

Jego śmierć w 1914 roku była wielką stratą dla miasta.

Na liście jest jeszcze choćby dr Landsberg – ojciec późniejszego ministra sprawiedliwości  w pierwszym, demokratycznie wybranym, rządzie Republiki Weimarskiej – Otto Landsberga.

Jeden ze wskazanych przez Trunkhardta rajców – Benno Levy został w Rybniku do 1939 r. Co prawda w okresie międzywojennym już nie działał w radzie miasta, ale pracował na rzecz gminy żydowskiej. Co ciekawe, nie był rodowitym rybniczaninem, gdyż pochodził z miejscowości Mieścisko w Wielkopolsce. Jednak tu się ożenił z panną Kornblumówną i tu żył aż do momentu wywózki do getta w Trzebini. Reszty można się domyśleć. Myślę, że przy selekcji usłyszał słowo „Links!”, czyli od razu do komory gazowej. Był za stary, by usłyszeć „Rechts!”.

O pozostałych już nie napiszę, gdyż muszę kończyć, bo kotka patrzy na mnie już z wyrzutem, że jeszcze mnie nie ma w łóżku  😆

To na tyle z mojej strony jeśli chodzi o dziwne święto związane z rządzeniem miastem.

Kategoria: Judaika, Rybnik | Możliwość komentowania Dawni rybniccy radni została wyłączona