W miarę niedawno, prawie wszystkie nasze lokalne media informowały, że wreszcie, po wielu latach zapomnienia i zamknięcia, zostanie udostępniona rybniczanom dawna kaplica przyszpitalna p.w. św. Juliusza. Stanie się to za sprawą Fundacji na rzecz Ochrony Dóbr Kultury, która przez najbliższe 25 lat ma zarządzać tym zdesakralizowanym obiektem. Jakie to będzie zarządzanie pokaże czas. Na razie należy się cieszyć i mieć nadzieję, że ta zmiana będzie dla kaplicy bardziej niż korzystna.

Rzadko na Szufladzie podejmuję tematy, które nie są związane z żydowskimi mieszkańcami Rybnika, teraz jednak uznałam, że Teodor Kremski – kompletnie nieznany wśród rybniczan i całkowicie zapomniany ksiądz, który służył miastu i pacjentom szpitala Juliusz przez prawie 34 lata, musi zostać przypomniany. Poza tym przez całe swoje życie dążył do współpracy i porozumienia z wyznawcami innych religii, więc tym bardziej jest mi bliski.

Powinien zostać uhonorowany w kaplicy, bo choć nie zostawił po sobie żadnego nowego kościoła, to swoją służbą i pracą u podstaw zasłużył sobie na to jak mało który lokalny duchowny. Dokładnie w tym roku mija 150 lat, gdy ksiądz Teodor Kremski pojawił się w Rybniku, by objąć funkcję kapelana szpitalnego dla nowo wybudowanej lecznicy. Powstała ona z inicjatywy dr. Juliusa Rogera – niemieckiego lekarza o dziesiątkach zainteresowań (o nim pisać nie muszę, bo każdy rybniczanin, i nie tylko, o nim słyszał).

Gdy ksiądz Kremski osiadł w Rybniku nie był już młodzieniaszkiem. Miał 43 lata i za sobą wiele miejsc, gdzie służył oraz wiele inicjatyw, które do dziś służą. Miał ogromne doświadczenie, wiedzę, ale i niezwykłą skromność, niewątpliwie także pokorę wobec życia.
Teodor urodził się w Tarnowskich Górach, w dość bogatej i ponoć wpływowej rodzinie. Jego ojciec miał sklep z płótnem, był królem tarnogórskiego Bractwa Strzeleckiego i przez ponad 30 lat był właścicielem kamienicy, która w Tarnowskich Górach określana jest jako „kamienica Petrascha”. Zdolny Teodor ukończył sześcioklasowe Królewskie Gimnazjum Katolickie w Nysie z wynikiem celującym i rozpoczął studia prawnicze na wrocławskim Schlesische Friedrich-Wilhelms Universität. Rodzinę stać było na opłacanie dalszego kształcenia młodzieńca na uniwersytecie w Bonn. Ostatecznie, stosowne tytuły uzyskał na Uniwersytecie Wilhelma Humboldta w Berlinie. Został specjalistą od prawa świeckiego i kościelnego i po powrocie na Górny Śląsk objął posadę referendarza w swoim rodzinnym mieście. Władze miasta szykowały go na stanowisko prezesa sądu. Młody prawnik jednak od jakiegoś czasu myślał o czymś kompletnie innym. W 1853 r. ponownie wyjechał do Wrocławia, gdzie rozpoczął studia teologiczne. Uzyskał tytuł doktora obojga praw i w 28. roku życia przyjął święcenia kapłańskie. Został skierowany na parafię do Bujakowa pod Mikołowem, a następnie do Opola.
Już wtedy był wrażliwy na biedę i starał się walczyć z nędzą ludu górnośląskiego. A że miał zaplecze finansowe, jakim była jego rodzina, robił to dość skutecznie. Musiał być wyjątkowo kumatym i sprawnym kapelanem, gdyż to jemu w 1860 r. powierzono urząd kuratusa w Katowicach, które jeszcze wtedy były wielonarodowościową i wielowyznaniową wsią bez praw miejskich. Kuratus był samodzielnym duchownym na prawach proboszcza. Młody i przedsiębiorczy ksiądz od razu zabrał się do pracy. Marzył o nowym, pięknym kościele parafialnym w tym szybko rozwijającym się ośrodku przemysłowym. Biskup wrocławski wyraził zgodę i rozpoczęło się wznoszenie monumentalnej świątyni. Na architekta wyznaczono Alexia Langera. Budowa trwała od 1862 r. do 1870 r.

Niezwykle pracowity Kremski oprócz doglądania budowy cały czas uczył religii w szkole, sprawnie godził interesy w zakresie kształcenia i wychowania dzieci mieszkańców Katowic, czyli Niemców, Polaków i Żydów. Z wielkim taktem i zrozumieniem podchodził do wyznawców trzech religii: katolickiej, ewangelickiej i mojżeszowej. Założył Katolicki Komitet Szkolny, a w 1864 r. doprowadził do powstania prywatnej średniej szkoły żeńskiej w Katowicach, co wydaje mi się niezwykle ważne w jego karierze. Pochylił się nad dalszym kształceniem dziewcząt, co nie było aż tak powszechne w tamtym czasie.
Katowicki kościół, dziś znany jako Mariacki, był już prawie na ukończeniu, gdy nagle przyszedł nieoczekiwany cios, który spowodował, że ksiądz Kremski musiał opuścić Katowice, które już wtedy awansowały do rangi miasta. 2 kwietnia 1866 r., w czasie wygłaszania kazania w drugi dzień Świąt Wielkanocnych nagle stracił głos. Prawdopodobnie przyczyną było przechodzone przeziębienie i zapalenie krtani. Odtąd mógł mówić tylko szeptem. Tu muszę dodać, że kazania zwykle głosił i po niemiecku i po polsku. Żadne kuracje nie pomagały. Uznał, że musi szukać pomocy w dalekich krajach, więc powierzył parafię wikaremu, wziął urlop zdrowotny i ruszył w podróże, by odzyskać głos. Nie pomogli lekarze z Wiedeńskiej Szkoły Medycznej. Nic nie dało leczenie za pomocą orzecha włoskiego i imbiru lekarskiego. Lekarze we Włoszech i Hiszpanii też byli bezradni. Zalecono mu zapuścić długą brodę, by chroniła krtań. Nosił ją potem do końca życia, wyglądając bardziej jak rabin niż jak ksiądz.

W krajach Orientu (odwiedził Algier, Egipt, Palestynę) też nie znaleziono recepty na jego problemy. Pogodzony z losem wrócił na śląską ziemię, ale niestety… musiał pożegnać się z kościołem, który powstawał m.in. z jego własnych pieniędzy. Proboszcz nie mógł być bez głosu. Początkowo znalazł schronienie w małej parafii Trójcy Świętej w Leśnicy koło Góry Świętej Anny. O jego problemach dowiedział się franciszkanin – dawny kolega z wrocławskiego seminarium. Wysznupał mu posadę w ubożuchnym, ledwo co powstałym klasztorze sióstr Służebniczek NMP Niepokalanie Poczętej w Porębie koło Góry Świętej Anny. 16 sierpnia 1868 r. został ojcem duchowym oraz kapelanem w tym małym klasztorze. Rodzinne pieniądze Kremskich, odziedziczone po rodzicach, służyły teraz w upiększaniu tego domu bożego i jego otoczenia.

W trakcie pobytu pod Anabergiem, jak to napisał ks. Henryk Olszar w artykule o Teodorze Kremskim „niósł on pomoc finansową istniejącym tam organizacjom kościelnym, kapłanom, zakonnikom i zakonnicom prowadzącym tamtejsze parafie, szpitale, domy opieki i szkoły oraz seminarium i domy misyjne. (…) Własnym kosztem kazał blisko domu zakonnego w Porębie założyć studnię, aby odciążyć siostry w dotychczasowym trudnym przynoszeniu wody. Zakładał inspekta ogrodowe, ponieważ chciał, aby „nowicjuszki uczyły się robienia kwiatów”. Postulował, aby w środowisku mieszanym narodowo przyjmować do życia zakonnego tylko te kandydatki „co umieją mówić po niemiecku i po polsku”. Żegnał wreszcie siostry-sanitariuszki, „oddane do rannych” w czasie wojny prusko-francuskiej lat 1870-1871. Cały czas interesował się Ziemią Świętą, opisując ją po polsku m.in w czasopiśmie Związku Katolickiego. Zgadzam się z jego opisem Jaffy 🙂 

Utrzymywał kontakty z wieloma osobami duchownymi z różnych krajów, no i oczywiście z rodziną w Tarnowskich Górach. I bardzo dobrze! Gdyż to właśnie wizyta na rodzinnej uroczystości spowodowała, że odzyskał głos. A miało to miejsce w kwietniu 1872 r. Teodor wzniósł toast wódką, powiedzmy za szwagra, wypił i… przemówił! Nie pomógł ani orzech włoski, ani modlitwy w Ziemi Świętej, a kielonek zwykłej gorzołki właściwie przepłukał gardło.
Kto wie, może odzyskanie głosu spowodowało, że skierowano go do Rybnika by objął stanowisko kapelana szpitala Juliusz (Julius-Krankenhaus). Obecnej – odrębnej kaplicy jeszcze wówczas, w 1872 r., nie było. Do obowiązków ks. Kremskiego należało m.in. duszpasterstwo chorych i pracujących tu sióstr franciszkanek. Jako człowiek czynu nie mógł poprzestać na zwykłym „kapelanowaniu”.
Przyczynił się do powstania przepięknej kaplicy szpitalnej pod wezwaniem świętego Juliusza, oddanej do użytku chorych oraz personelu medycznego w 1894 r. Tej, która ponownie wnet zostanie otwarta dla rybniczan. Gdy parlament debatował nad nową ustawą o zarobkach w szkołach, walczył o poprawę warunków pracy lokalnych nauczycieli, m.in. apelując do księcia raciborskiego o interwencję w sprawie wynagrodzeń, o co poprosili go nauczyciele z Rybnika, Rydułtów i Orzesza.  Schlesische Schulzeitung z 21 stycznia 1897 r. opublikował jego list otwarty, w którym pisał m.in. Najjaśniejszy książę! Szpital Julius to fundament twojego zmarłego ojca. Wszystkie znajdujące się na nim kamienie świadczą o Jego dobrym sercu i o ofierze wszystkich najbliższych krewnych. Rycersko chroń biednych nauczycieli, Herr Herzog, aby nie musieli umierać w tym sanktuarium nędzy.

Chyba lubił politykę, gdyż często brał udział w wiecach przedwyborczych, wybierano go mężem zaufania przy okazji prawie każdych wyborów. Jego zaangażowanie po stronie niektórych niemieckich kandydatów wielokrotnie krytykowano na łamach Nowin Raciborskich. Był znawcą historii śląskiej ziemi.
Kolejni proboszczowie z kościoła starego powierzali mu ważną rolę. Często wystawiano go jako pierwszego witającego wizytujących okolicę biskupów.

Zaangażował się w budowę kościoła p.w. św. Antoniego, gdy po raz pierwszy zaczęto mówić o tym pomyśle. Znalazł się w zwołanym na dzień 10 maja 1897 r. komitecie budowy nowej świątyni. W skład komitetu, oprócz Kremskiego, weszli wówczas ówczesny burmistrz Günther, były burmistrz Fuchs oraz kupiec August Gierich. Już w czerwcu tego samego roku ofiarował 1000 talarów na poczet przyszłej budowy.
Jego kazania i przemówienia były niezwykłe. Jedno wyjątkowo zapadło w pamięci słuchających. 15 sierpnia 1895 r. porwał obecnych opowieścią o męczeńskiej śmierci księdza Walentego. Miało to miejsce w czasie uroczystości poświęcenia kaplicy w jankowickiej Studzience – pątniczym miejscu, do którego pielgrzymowali i moi przodkowie. Daleko nie mieli, a tak po prawdzie to sądzę, że dziadek dymał tam z moją babcią i rodziną, bo w tamtejszym mini schronisku przy grocie serwowano dobre piwo z browaru Müllera.

W kronice jankowickiej parafii zachowały się wpisy proboszcza Bolika opisujące księdza Teodora jako rzetelnego i pilnego pomocnika w chwilach trudnych sytuacji duszpasterskich i wielkiego oratora. Intrygujący jest jeden zapis ówczesnego rybnickiego proboszcza: „od Wielkanocy jest w kościele parafialnym przy środkowej mszy świętej zawsze niemieckie kazanie, a ks. Kremski niech lepiej pozostanie w szpitalu, bo nie każdy przyzwyczaiłby się w kościele do jego brody, którą nosi od swego powrotu z Jerozolimy”. No cóż…

Te wszystkie zasługi Kremskiego dla kościoła nie mają dla mnie aż tak istotnego znaczenia. Ważniejsze wydaje mi się jego poświęcenie chorym i biednym. Jak napisał Marek Szołtysek w styczniowym wydaniu Gazety Rybnickiej z 2001 r. księdza w Rybniku nazywano „bogatym biedakiem”. Całe bogactwo, które odziedziczył po rodzinie z Tarnowskich Gór rozdał biednym i ubogim w naszej okolicy. Wyobrażacie sobie? Ksiądz rozdał swój majątek!
Zmarł nagle na zawał, krótko przed Wigilią 1906 r. spiesząc z wiatykiem do umierającego. Miał 77 lat. Przez 34 lata był rybniczaninem, a w naszym mieście nie został po nim ani jeden ślad, choć tu został pochowany.

Tak jak w przypadku Juliusa Rogera, inicjatora budowy szpitala, w którym ksiądz Kremski pocieszał przez lata chorych, na pogrzeb kapelana przyszły tłumy. Ponoć zanotowano, że żegnali się z nim nie tylko katolicy, ale i „innowiercy”. W ogóle się temu nie dziwię. Skoro od początku swego kapłaństwa starał się o dialog z innymi religiami, to na pewno i w Rybniku często spotykał się z luteranami i żydami. Tym bardziej, że jego Juliuszowa kaplica stała dokładnie naprzeciw żydowskiej kaplicy przedpogrzebowej i cmentarza gminy izraelickiej, a rzut beretem miał kościół i nekropolię ewangelicką. Trumnę złożono na cmentarzu przy ul. Gliwickiej zaraz przy wejściu do, wtedy kaplicy cmentarnej, a lata przedtem (i ponownie teraz) kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Wszyscy wiemy co stało się z tym cmentarzem w czasach PRL-u. Zbezczeszczono groby i prawie wsio zaorano. Niestety, grób tak zasłużonego dla miasta księdza był wśród tych, które zniszczono. W broszurce o kościele św. Antoniego wydanej przez ojca Emila Drobnego w 1931 r. można zobaczyć jak wyglądał skromny nagrobek „bogatego biedaka”, który miał wygląd rabina, rozdał wszystko co miał potrzebującym, dążył do dialogu między wyznaniami, chciał by kobiety miały prawo do dalszej nauki i któremu kieliszek wódki przywrócił głos.

Ks. Teodor Kremski objął funkcję kapelana w Rybniku 25 listopada 1872 r. – 150 lat temu.

Korzystałam z artykułu ks. Henryka Olszara pt. „Ks. dr Teodor Kremski (1829-1906)”, oraz jak zwykle starych gazet na Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.