Ten spacer z cyklu „przewodnik znowu czeka w Rybniku” został zaplanowany w lutym. Zresztą tak jak i pozostałe spacery organizowane przez halo! Rybnik. Pandemia wszystko pokrzyżowała i rybniczanie nie spotkają się dziś przy ulicy Sobieskiego, jak to wielokrotnie bywało. I mimo, że na zewnątrz taka cudowna pogoda, to wspólnie nie powędrujemy ulicami miasta. Możecie to zrobić pojedynczo, w maseczkach, z zachowaniem stosownych środków ostrożności. Gdy wrócicie naładowani widokiem zazieleniających się skwerów, będziecie mogli zasiąść do laptopów, czy tabletów by posłuchać o czym bym Wam dziś opowiedziała, gdybyśmy się spotkali.
„Kryminalny spacer po Rybniku online szlakiem przestępstw i afer” podzieliłam na dwie części, gdyż bałam się, że w jednym ogromniastym pliku, może mi tego YT nie załadować. Przyznam, że nie przypuszczałam, że nagranie tych dwóch godzin opowieści będzie aż tak skomplikowane. Dwa tygodnie czytania starych gazet, robienie screenów, wyszukiwanie informacji, by tylko to co chciałam opowiedzieć było w miarę wiarygodne. Zapewne pamiętacie, że nie jestem historykiem, a zwykłym domorosłym pasjonatem dziejów naszego Rybnika z ukierunkowaniem na historię naszych Żydów 😉 Dlatego też w spacerze są dwie afery żydowskie.
Ostatnie dwa dni zgrywania poszczególnych fragmentów nie było dla mnie łatwe. Nie mam studia do montażu filmów, mój laptop ma ograniczone możliwości, a ściągane z sieci oprogramowanie było albo za skomplikowane, albo płatne. Internet chodził jak muł, podstawowe programy i laptop się co chwilę wieszały, ileś razy wywalało mi w luft, to co już zrobiłam, Dwa dni byłam jak osa żądląca każdego, kto się napatoczył w realu, czy w wirtualu. Wczorajszy dzień długo zapamiętam pracując na takiej ogromnej ilości gigabajtów. Czerwone ślepia od wpatrywania się w paski postępu pokazujące „renderowanie” filmów oraz „ładowanie na YT” wyraźnie świadczą o tym, że siedziałam przez ekranem łącznie z 17 godzin. Poniżej widzicie, że program się zawiesił na 62% i tak se wisiał przez parę godzin, więc wsio musiałam rozpocząć od nowa 😉
Dlatego przepraszam, jeśli coś się okaże inne niż byście sobie wyobrażali. Robiłam tak skomplikowany – dla mnie – projekt pierwszy raz. Już mówienie do bezdusznej kamerki komórki zamiast patrzenia na spacerowiczów było jakieś dziwne. Nie widziałam Waszych twarzy, reakcji, nie było Waszych pytań, nie mogłam sobie po swojemu wykorzystać mowy ciała. Ehhhh… Gadałam do tłuczka na mięso 🙂 bo podtrzymywaczka do komórki przyszła za późno.
No dobra – tyle użalania się. Teraz o samym pomyśle. Jak zwykle wybór miejsc i tym samym osób – był mój, czyli subiektywny. Wszystkie omówione wydarzenia i postacie zostały wygrzebane przeze mnie z przedwojennej oraz powojennej prasy. Moim źródłem głównie była Śląska Biblioteka Cyfrowa i chyba ze dwa razy Jagiellońska BC. Gazety, z których korzystałam to przede wszystkim przedwojenne „Sztandar Polski i Gazeta Rybnicka”, „Katolik”, „Polonia”, „7 Groszy”, „Polska Zachodnia”, „Narodowiec”, „Orędownik”, „Śląski Kurier Poranny”, „Nasz Przegląd”, a także „Nowiny” z przełomu lat 50. i 60. XX w. Pamiętajcie, że prasa czasem kłamie, więc może niektóre z tych spraw nie były rzetelnie opisane 😉 Dane dotyczące osób czy wyroków można znaleźć w Internecie, więc myślę, że nie naruszyłam przepisów o ochronie danych.
Dwa poniższe linki zadziałają o godz. 14.30 (przynajmniej mam nadzieję, choć po wczorajszym dniu wszystko się może zdarzyć). Takie bowiem możliwości ustawienia premiery daje YouTube. Gdy już wrócicie z niedzielnego spaceru po mieście, będziecie sobie mogli zasiąść z kubkiem kawy czy herbaty wygodnie w fotelu i posłuchać o kryminalnym Rybniku. Ja już dziś nie zbliżam się do elektronicznych urządzeń, a wracam do przerwanej papierowej wersji przygód Eberhardta Mocka.
Pierwsza część spaceru
Druga część spaceru
Pa! I do zobaczenia w bliżej nieokreślonym terminie przed halo! Rybnik. Trzymajcie się zdrowo!
Dziś Wielki Piątek. Czas korony, kwarantanny, pełnej izolacji, mimo trwającego Pesach i nadchodzącej Wielkanocy. Wyznawcy dwóch wielkich religii muszą podejść do dotychczasowego obchodzenia swoich świąt w zupełnie inny sposób. Gdy wstałam, to pomyślałam, że napiszę o Jerozolimie moimi oczami. Ale to mogłoby zostać niewłaściwie odebrane, bo dla mnie Jerozolima to nie jest miasto chrześcijan, a Żydów i Arabów. Czyli nie wpisałabym się w główny nurt dzisiejszego dnia. Dlatego jednak popiszę neutralnie i opowiem o kolejnej osobie ze zdjęcia ➡ „Pięknych i młodych”. By jednak choć ciut nawiązać do miejsca, gdzie dziś nie odbędzie się kolejna droga krzyżowa, wybrałam dziewczynę, która w Jerozolimie mieszkała przez większość swego życia i tam zmarła.
Ilse Glücksmann, czyli dziewczyna o przepięknych włosach.
To jej zawdzięczamy, że tyle zdjęć z Rybnika przetrwało z opisami. To ona pielęgnowała pamięć o swoich rodzicach, wujkach, ciociach ze Śląska.
Ilse urodziła się w naszym mieście w 1906 r. Była młodszą siostrą Alfreda, od którego zaczęła się moja znajomość z Miriam (córką Alfreda i bratanicą Ilse). To dzięki Miriam mogę Wam pokazać tyle niezwykłych fotografii przedstawiających nasze miasto z lat 20-tych XX w. O Alfredzie pisałam jakiś czas temu ➡ Alfred Glücksmann – wybitny embriolog urodzony w Rybniku. Właśnie przez ten wpis odnalazła mnie Miriam i tak zaczęłam projekt polegający na opowiedzeniu o 12 nastolatkach sfotografowanych w 1921 w Rybniku. Ilse, jako jedna z postaci na zdjęciu, na odwrocie opisała te osoby, których imiona i nazwiska pamiętała. Sama stoi pomiędzy ➡ „Nieznajomą” a swoim bratem, który jak pamiętacie dzięki temu, że uzyskał stypendium w Cambridge z Niemca stał się Brytyjczykiem.
Ilse i Alfred byli dziećmi Selmy i Adolfa Glücksmannów. Patrząc na poniższe zdjęcie przedstawiające rodzeństwo, pierwsza myśl jaka mnie naszła to „Jakież ona miała przepiękne włosy!”. Rok starszy Alfred z grzywką ciachniętą na skos i wielkimi uszami i siostra elegantka. Mamusia do fotografa ubrała najpiękniej jak mogła. Ta kokarda! Te loki! Łatwo przy rozczesywaniu nie było 🙂
Ojciec prowadził sklep w Rybniku przy Breitestrasse. Rodzinie się dobrze powodziło. Wywczasy w Kudowie – modnej wtedy i teraz. I popatrzcie ponownie na włosy dzisiejszej bohaterki. Dziewczynka na tym zdjęciu, zrobionym 23 lipca 1911 roku, ma 5 lat. Znowu mała paniusia. Torebeczka, paradny fartuszek, koraliki, w ręku chyba kapeluszTante Jenny, przy której stoi. Ciotka Jenny była siostrą mamy. Obok cioci kuzyn Ernst. Brat Ilse – Alfred kucający z drugiej strony zdjęcia, ubrany na biało z marynarskim kołnierzem, coś pije. Mama Selma stoi gdzieś z tyłu równie odwalona. W końcu byli „u wód”, czy też im Spa.
W Rybniku młodzi Glücksmannowie chodzili do szkół. Alfred do tej przy ulicy Cmentarnej, potem do gimnazjum a gdzie Ilse? Budynek, przed którym ustawiły się dziewczynki wraz z nauczycielką panną Irmą Schwarzer to prawdopodobnie prywatna szkoła średnia dla dziewczyn przy Rudzkiej. Ilse dość skrupulatnie opisała koleżanki, no i Lehrerin Irmę. Ilse ma loki już albo ścięte, albo upięte z tyłu. Jakaś lekko naburmuszona. Nie dziwię się. Też szkoły nie znosiłam. Zresztą nie tylko Ilse na fotografii jest nie w sosie. Nauczycielka również nadąsana. Na tej fotografii są też ➡ Ilse Silbiger, ➡ Thea Priester, ➡ Lore Priester, o których już pisałam. Przyjaciółki. Niestety z opisu nie wynika dokładnie, która jest która, ale co do nadzwyczajnej urody Dorki (Thea) Priester mam pewne podejrzenia, gdyż tylko jedna z dziewcząt ma „to coś”, co miała Thea.
Dla równowagi dam też zdjęcia brata przed jego szkołą, którą na pewno rybniczanie rozpoznają. Alfred stoi jako pierwszy z lewej – mały synek w brelach 🙂
Gdy cała rodzina była w Rybniku miały miejsce dwie ważne
uroczystości. Bar micwa Alfreda i bat micwa Ilse, czyli uroczystość religijna
związana z wejściem dziewczynki w dorosłość. Otrzymała wówczas przepiękny złoty
naszyjnik, który do dziś jest w rękach jej bratanicy. Coś z dawnego żydowskiego
Rybnika jest nadal w Anglii i to bardzo mnie cieszy. Tym bardziej, że lazuryt
jest bardzo wrażliwym kamieniem.
W drugiej połowie 1922 roku państwo Glucksmannowie wyprowadzili się z polskiego już wtedy miasta do Görlitz. Z tego czasu zachowała się fotografia Ilse ze swoim pupilem przed sklepem ojca. Dziś w tym budynku jest hotel.
Po krótkim pobycie w Görlitz rodzina osiadła w Gliwicach. Z gliwickiej fiszki adresowej wyraźnie widać, że Ilse się szybko usamodzielniła i wyprowadziła z mieszkania rodziców, a po jakimś czasie przeniosła się do Berlina.
Rozpoczęła pracę dla Judische Verlag – wydawnictwa, wówczas kierowanego przez Siegmunda Kaznelsona, prawnika, redaktora i działacza syjonistycznego. Kaznelson, jako przewidujący syjonista już w 1931 założył filię w Palestynie. Sam wyjechał z Niemiec w 1937 r. A co mamy o wyemancypowanej Ilse z tamtych czasów. Ano mamy Ilse tradycyjnie i bardzo skromnie…
Mamy Ilse elegantkę i prawie kokietkę, jak w czasach dzieciństwa.
I mamy Ilse wyemancypowaną biuralistkę 🙂 Te modne buty, strój! Ręka nonszalancko w kieszeni 😉 Kapitalnie zapozowane zdjęcie z pracy, jakie i my teraz sobie często robimy.
W 1933 r. brat Alfred opuszczał Niemcy, nie przypuszczając, że na zawsze. Ilse była jeszcze w Berlinie, a ich rodzice w Gliwicach. Prawdopodobnie już wtedy zaczęła starania o wyjazd ze swojego kraju, który powoli przestawał być jej ojczyzną. Potrzebne do złożenia podania o wyjazd pieniądze, otrzymała od innego uchodźcy, który otrzymał pozwolenie na opuszczenie Rzeszy. Sama, gdy swoimi kanałami zdobyła wizę do Palestyny, też przekazała te 500 funtów kolejnej osobie. W 1937 roku znalazła się w Palestynie. Dość szybko wyszła za mąż, zostając Ilse Walter i równie szybko się rozwiodła. Niestety niewiele wiadomo o jej mężu. Jak pamiętacie z poprzednich moich postów rodzice rodzeństwa zostali wywiezieni z Gleiwitz do obozu zagłady. Im nie udało się wyjechać. Starych i bezużytecznych Żydów żadne państwo nie wpuszczało. Po raz pierwszy Ilse spotkała się z bratem po 16 latach, czyli w 1949 r. w Anglii. Wtedy też poznała swoją bratową oraz maleńką bratanicę.
Rybniczanka Ilse została strażniczką pamięci o rodzinie. Dwukrotnie (w 1956 i 1985) złożyła „Page of testimony” dla swoich rodziców w Instytucie Yad Vashem. Wtedy, gdy je składała zakładała, iż zginęli w Theresienstadt. Co zapewne było dla niej maleńkim pocieszeniem i nadzieją, że może zmarli śmiercią naturalną w obozie koncentracyjnym. W owych czasach duża część ocalałych Żydów niemieckich uważała, że ich bliscy ginęli w Theresienstadt, a nie np. w Auschwitz czy Bełżcu.
Właśnie Ilse, nosiła przy sobie w torebce zdjęcia rodziców. Na samo wspomnienie o nich zawsze płakała. U Alfreda było jakby wyparcie i brak rozmowy, a u niej wspominanie. Do końca życia uznawała się za Górnoślązaczkę, choć przez większą część życia mieszkała na terenie dzisiejszego Izraela. Uzupełniała rodzinne drzewo genealogiczne, podpisywała zdjęcia, które wywiozła, składała świadectwa w YV dla dalekich członków rodziny, o których niewiele wiedziała. Po wojnie pracowała dla tej samej instytucji co przed wojną w Palestynie i jeszcze przedtem w Berlinie. Od czasu do czasu bywała w Europie. Krótko przed śmiercią przekazała do Centralnego Archiwum Syjonistycznego wiele dokumentów oraz listów. Zapewne pod powiekami nosiła obraz miasta swojego dzieciństwa i młodości. Zastanawiam się czy wiedziała, że prawie wszyscy jej przyjaciele ze zdjęcia „Piękni i młodzi” zdołali przeżyć wojnę w różnych częściach świata. Zginęli jedynie ci, którzy do 1939 roku zostali w Rybniku, czyli ➡ Fritz Aronade i jego żona ➡ Herta Tulla.
Urodzona w rybnickiej kamienicy, przy dzisiejszej ulicy Sobieskiego 1, w marcu 1906 roku Ilse Walter, z domu Glücksmann, zmarła w 1992 r. w Jerozolimie. Obecnie, jej bratanica Miriam kontynuuje to dzieło i spisuje historię rodziny ze strony taty Alfreda Glücksmanna z Rybnika i mamy Ilse Lasnitzky-Glucksmann z Berlina.
Tym razem opowiadam o budynku, ale jak zwykle i o ludziach. Historia o byłym Domu Towarowym na rybnickim Rynku i kupcach, którzy w nim handlowali, czyli o Emilu Pragerze i rodzinie Leschczinerów.
