7 marca 2024

Jadwiga Barthel de Weydenthal

Jadwidze należy się wspomnienie. W końcu tu przeżyła sporo lat, choć Rybnik nie był jej miastem rodzinnym. Tu została pochowana na cmentarzu parafialnym przy ul. Rudzkiej i tu o niej słyszeli tylko ci, którym opowiadałam o Jadwidze na kilku spacerach.

Jadwiga Barthel de Weydenthal (1884-1961)

Zobaczyłam jej grób lata temu, gdy na cmentarzu szukałam miejsca gdzie została pochowana jedna z sióstr Urszulanek, która uczyła mnie angielskiego w dzieciństwie. Mimo złych wspomnień chciałam siostrze Mechtyldzie zapalić znicz. Łażąc po tej części cmentarza, gdzie leżą zakonnice i zakonnicy z Rybnika rzucił mi się w oczy oddzielny, dość bogaty, inny od pozostałych, nagrobek. No i to dziwnie brzmiące nazwisko: Barthel de Weydenthal.

Zrobiłam zdjęcie i po powrocie do domu zaczęłam szukać jakichkolwiek informacji o tej drugiej, czyli Jadwidze, przy której nie było adnotacji o byciu zakonnicą. I tak pojawiła mi się niezwykła kobieta, która z racji tego, że nie miała z czego żyć znalazła się w Rybniku w 1947 r. i otrzymała schronienie u Urszulanek, bowiem jedna z jej rodzonych sióstr była w tutejszym klasztorze.
Jadwiga była żołnierzem I Brygady Legionów, działaczką niepodległościową, rzeźbiarką, matką chrzestną statku pasażerskiego MS Batory. Była Damą Orderu Virtuti Militari, a także przyjaciółką Aleksandry żony marszałka Piłsudskiego. Niezwykła kobieta. Przynajmniej z faktów, które podane są w Internecie.

Urodziła się w 1884 r. w Bądkowie na Kujawach w rodzinie ziemiańskiej. Była dość chorowita i zdrowie często krzyżowało jej plany. Uczyła się w Paryżu, a następnie studiowała na wydziale rzeźby Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. Od 1921 r. uczyła się w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u prof. Edwarda Wittiga, autora m.in. pomnika Juliusza Słowackiego. Niestety większość jej prac zaginęło w czasie wojny, choć ponoć nadal niektóre powojenne do dziś zdobią kaplice SS. w Rybniku, zaś w Pokrzywnie Poznańskim – siedzibie jej najmłodszej siostry – również Urszulanki, można zobaczyć jej rzeźby przed- i powojenne. Jadwiga specjalizowała się w rzeźbie sakralnej.

Po wybuchu I wojny, została mianowana zastępczynią komendantki Oddziału Żeńskiego POW, następnie została kierowniczką sekcji wywiadowczej OŻ POW, której zadaniem było prowadzenie wywiadu wojskowego i politycznego na terenie Warszawy i na prowincji. Była członkiem Zarządu warszawskiego Koła Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego. Od marca 1918 r. weszła w skład Komendy Naczelnej POW.
Za swoje zaangażowanie została odznaczona w 1922 r. Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, trzykrotnie Krzyżem Walecznych a w 1931 r. Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Przez wiele lat walczyła o honor swojego brata Przemysława, którego jako żołnierza bezpodstawnie oskarżono o tchórzostwo i zdradę w 1919 r. Dopięła swego po wielu miesiącach śledztwa i nawet zdołała sprowadzić jego szczątki z Sowieckiej Rosji, a dokładniej z Odessy na początku lat 30-tych.

Z racji znajomości z drugą żoną Piłsudskiego, w lipcu 1935 r. została wybrana na matkę chrzestną statku pasażerskiego MS Batory. Uroczystość chrztu odbyła się w porcie w pobliżu Triestu. Wiele podróżowała po Europie dokumentując zaangażowanie kobiet w odzyskanie niepodległości Polski i wygłaszając różne odczyty.

We wrześniu 1939 r. brała udział w obronie Warszawy. Pełniła służbę przy telefonach oraz w służbie sanitarnej, zwożąc rannych żołnierzy z przedpola stolicy. Podczas okupacji zamieszkała z synami swego brata Jerzego (dyplomaty przebywającego m.in. w Chinach). Obaj jej bratankowie należeli do Armii Krajowej. Jeden zginął rozstrzelany przez Niemców w więzieniu w Łowiczu, drugi w czasie akcji oddziału partyzanckiego w Beskidzie Śląskim. II wojna światowa to był dla niej okres dramatów rodzinnych, jak i klęski narodowej. Straciła dom rodzinny w Bądkowie, bratanków oraz kolejnego brata Jana, którego Niemcy wywieźli do obozu w Mathausen-Gussen, gdzie wkrótce zmarł.

Po wojnie nie mogła wrócić do majątku rodzinnego. Komuniści uznali rodzinę – z racji dziwnego nazwiska – za Niemców. Jadwiga zamieszkała we Włocławku. W tamtejszej fabryce porcelany znalazła możliwość wykonywania pracy rzeźbiarskiej w ceramice i jako projektantka. Niestety nie trwało to długo, gdyż została zwolniona z fabryki ze względu na ziemiańskie pochodzenie. I tak ok. 1947 r. znalazła się w Rybniku, gdzie przybywała jej druga z sióstr (rodzonych) a zarazem zakonnych – Maria Beata. Wróciła do rzeźbiarstwa. Pracowała również jako bibliotekarka w szkole prowadzonej przez Urszulanki oraz uczyła doraźnie francuskiego i historii sztuki. Ostatnie lata bardzo chorowała i była przykuta do łóżka.
Zmarła w rybnickim szpitalu w kwietniu 1961 r. w Rybniku i tu została pochowana. Miała chyba smutne i na pewno ciężkie życie.

Na rzeźbie się znam jak kura na gwiazdach, a z rzeźbiarzy to tylko Michał Anioł mi pasi. Jednak z racji tego, że na dniach w Rybniku otwiera się Galeria Sztuki Rzeczna, w której będą prezentowane rzeźby pochodzącego z naszego miasta Adolfa Ryszki, to może i znajdzie się tam jakiś kątek na przedstawienie postaci kobiety rzeźbiarki z orderem Virtuti Militari, którą los zagnał na Górny Śląsk. Na pewno takiemu pomysłowi przyklasnęłyby siostry Urszulanki.